Psychologiczne etapy ciąży – o co chodzi!

B. Carmer i T. B. Brazelton, wybitni psychoterapeuci i lekarze pracujący z matkami małych dzieci i kobietami w ciąży wyodrębnili, na podobieństwo medycznych trymestrów, trzy psychologiczne etapy ciąży. Każdy z etapów charakteryzują inne przeżycia wynikające, m.in. z rozwoju dziecka i możliwości kontaktu z nim.

Pierwszy psychologiczny etap ciąży trwa od momentu zorientowania się przez kobietę, że jest w ciąży do około czwartego miesiąca. Według Brazeltona i Cramera głównym zadaniem tego pierwszego okresu jest akceptacja nowej sytuacji i zmian, jakie się pojawiają. Mogą one dotyczyć zarówno fizycznych symptomów ciąży, zmian w samopoczuciu, ale również tego, co dzieje się w świecie wewnętrznym kobiety.

W tym pierwszym okresie nawet osoby, które od dłuższego czasu starały się o dziecko, mogą, oprócz radości, odczuwać pewien niepokój. Po okresie euforii szybko pojawiają się rozważania, niepokoje związane z przyszłą odpowiedzialnością. Rodzice zadają sobie pytania: czy to na pewno dobry moment na ciążę, czy naprawdę chcę być matką/ ojcem, czy mogę skrzywdzić dziecko swoimi lękami albo negatywnymi myślami na jego temat?

Pojawiają się również niepokoje, lęki dotyczące możliwości narodzin chorego dziecka. Te dylematy i niepokoje we wczesnym okresie są zupełnie naturalne – chociaż myśli, które się pojawiają, mogą wywoływać napięcie, być obciążające. Aż jedna na dziesięć kobiet doświadcza łagodnych do umiarkowanych objawów depresji. Objawy obniżonego nastroju mogą być stosunkowo trwałe lub też ulegać zmianom. Do powszechnych objawów należą trudności ze snem, zmiana wzorców odżywania, zmęczenie oraz utrata zainteresowania codziennymi aktywnościami, nasilone wahania nastroju. Wiele z objawów łagodnych stanów depresyjnych jest często mylonych z objawami ciąży. Niektórzy z psychologów, ale również lekarzy ginekologów uważają, że w niektórych przypadkach np. długo utrzymujące się wymioty lub nudności mogą być oznaką ambiwalencji, mieszanych uczuć związanych z ciążą.

Psychologiczne etapy ciąży – II

Drugi psychologiczny etap ciąży zaczyna się wraz z pierwszymi odczuwanymi ruchami dziecka. Do tego momentu matka i dziecko, z perspektywy przeżyć matki, stanowią do pewnego stopnia jedno. Od około 16.-20. tygodnia ciąży obraz dziecka u matki zaczyna się stopniowo różnicować. Postrzega ona rozwijające się dziecko, jako odrębną od siebie istotę. Wpływa to na postrzeganie dziecka: obraz dziecka, jaki ma matka staje się wysycony jej skojarzeniami, cechami, które przypisuje swojemu dziecku. Brazelton i Cramer podkreślają, że rodzice na początku ciąży nie znają swojego dziecka. Psychika nie toleruje jednak nieznanego. Czujemy potrzebę oswajania nowych sytuacji poprzez przypisywanie im cech, charakterystyk, które wynikają w znacznej części z wcześniejszego doświadczenia. Podobnie dzieje się w okresie ciąży: rodzice czują potrzebę poznania dziecka.  Przypisują mu różne cechy, fantazjują na jego temat. Skojarzenia te mogą w dużym stopniu być związane z ich historią.

Co ciekawe, badania pokazują, że obraz nienarodzonego dziecka u matki dynamicznie zmienia się w okresie ciąży. Według badań Ammanitiego (1991), Fava-Viziello, Antonioli, Cocci, Invernizzi (1993) fantazje matki na temat dziecka są najbardziej wysycane pozytywnymi wyobrażeniami koło 7. miesiąca ciąży. Kobiety wyobrażają sobie swoje dziecko jako „idealne”. Cechy, które mu przypisują, często bardziej odpowiadają zachowaniu 3-miesięcznego niemowlęcia niż noworodka. Po 7. miesiącu ciąży te same kobiety, które wcześniej idealizowały dziecko, podają istotnie mniej pozytywnych określeń. Ten idealny obraz dziecka, jaki dominuje między czwartym a siódmym miesiącem ciąży „rozmywa” się. Badacze traktują to jako ważny czynnik adaptacyjny, przygotowujący na spotkanie z realnym dzieckiem.

W okresie ciąży aktywność i zainteresowania kobiety w coraz większym stopniu kierują się ze świata zewnętrznego do wewnątrz. Jak pisze D.W. Winnicott kobieta zaczyna wierzyć, że „pępek świata znajduje się właśnie w jej ciele”. Może towarzyszyć temu duma, poczucie zasługiwania na szacunek, wyjątkowe traktowanie.

Naturalna bariera antystresowa

W tym okresie ciąży badacze z kręgu biopsychologii zaobserwowali niesamowity fenomen. Kobiety w drugim trymestrze ciąży, w sytuacji eksperymentalnej, słabiej reagowały na bodźce stresowe! Te same kobiety w pierwszym trymestrze ciąży nie różniły się jednak swoimi reakcjami od osób niebędących w ciąży. Co takiego się dzieje? Jak można to rozumieć? Utrzymujący się przez dłuższy okres silny stres może wpłynąć na rozwijające się dziecko. Silny stres matki związany jest np. z niską masą urodzeniową dziecka lub jego przedwczesnymi narodzinami. Można więc postawić hipotezę, że – do pewnego stopnia – organizm kobiecy ewolucyjnie wyposażył się w możliwości redukowania odpowiedzi stresowej na bodźce stresowe dochodzące z zewnątrz. Jest to mechanizm chroniący zarówno kobietę, jak i jej dziecko przed emocjami, które nie są im w tym okresie potrzebne.

Trzeci etap ciąży

Psychologiczne etapy ciąży przebiegają płynnie. Umownie można przyjąć, że trzeci zaczyna się między 28. a 32. tygodniem ciąży. W czasie, gdy aktywność dziecka staje się coraz bardziej zróżnicowana, możliwa do wyczucia i obserwowania. Dziecko staje się coraz bardziej przewidywalne, dojrzewając i rosnąc, zmienia swoją aktywność. Matka może przewidzieć, kiedy będzie bardziej aktywne, kiedy najprawdopodobniej śpi. Dziecko reaguje również na dotyk matki lub ojca, możliwa jest więc pierwsza komunikacja. Syn lub córka postrzegani są coraz bardziej indywidualnie. Jest to bardzo ważny okres, gdy u rodziców ugruntowuje się ciekawość ich własnego dziecka. Przeświadczenie, że ich niemowlę jest warte poznania jako osoba i zasługuje na to jak najwcześniej.

Matka poznaje dziecko po jego aktywności, ale również dziecko w wyjątkowo bliski sposób poznaje swoją matkę. Dzieli z matką jej posiłki, wie, kiedy jest bardziej aktywna, kiedy zła, a kiedy zadowolona. Po porodzie będzie rozróżniało głos matki, a gdy będzie ona mu czytała bajkę, którą słyszało przez kilka tygodni życia prenatalnego, będzie szybciej ssało smoczek. To interpretowane jest jako symptom jej rozpoznawania. Jest to wyjątkowo bliska, najbliższa z możliwych więź. Kobiety w ciąży, gdy myślą o swoim nienarodzonym jeszcze dziecku, przypisują mu najczęściej cechy swojego męża. Natomiast po urodzeniu cechy przypisane dziecku bardziej związane są z ich cechami. Jest to sposób na odzyskanie – w pewnym stopniu, bliskiej więzi, która była przed porodem. Symbiotyczny związek między matką i noworodkiem trwa około 6-8 tygodni po porodzie, okres ten nazywany jest wręcz „dziesiątym miesiącem ciąży”. Dlatego psychologiczne etapy ciąży to również czas po narodzinach.

Ostatnie tygodnie ciąży określa się mianem „pierwotnego zaangażowania matczynego”. Zainteresowanie matki koncentruje się wokół jej córki lub syna, którzy niebawem się narodzą. Jest to stan, który zaczyna się kilka tygodni przed porodem i trwa przez około pierwszy miesiąc po urodzeniu się dziecka. W tym okresie myśli i emocje matki skoncentrowane są na dziecku, które ma się urodzić. Ten stan służy i dziecku, i matce. Dzięki zaabsorbowaniu matki, noworodkowi udaje się łagodnie zaadoptować z warunków życia wewnątrzmacicznego do życia zewnętrznego. Bycie blisko dziecka jest też naturalną potrzebą matki, która chce je poznać, jest z niego dumna. Im bardziej matka poznaje i zakochuje się w swoim dziecku, tym bardziej potrzeba poznawania: jak mu pomóc, jak uspokajać, jak sprawić, by mu było dobrze, staje się dogłębniejsza.

Okres ciąży to wyjątkowy i ważny moment w życiu kobiety. By poradzić sobie ze zmianami fizycznymi i psychicznymi bardzo potrzebuje wsparcia bliskich osób, kompetentnego ginekologa, pielęgniarek i położnych. Potrzebuje – w różnym stopniu, w zależności od swojego charakteru, zapewnienia o własnej kompetencji, możliwościach opiekuńczych, uspokojenia. Ważne jest, by nie zapomnieć o emocjonalnych potrzebach przyszłej matki. By móc oferować dziecku tak dużo – opiekę, wrażliwe dostrojenie się do jego potrzeb, pokarm – przyszła matka potrzebuje równie dużo od swoich bliskich dostawać.