Fizycznie się zgadza, kobieta staje się mamą w wyniku porodu, natomiast psychologicznie sprawa nie jest już taka prosta i oczywista. Mama się rodzi stopniowo, etapami.
Poczęcie stanowi początek niesamowitej historii: dziecko przebywa w ciele matki i w rezultacie dwie osoby żyją w jednej skórze. Dwoje w jednym ciele stanowi też biologiczną zagadkę. Ciało ciężarnej kobiety, z powodów nie do końca znanych, powstrzymuje swoje immunologiczne siły obronne i pozwala obcemu ciału zamieszkać wewnątrz.
Stawanie się matką zmienia życie we wszystkich jego aspektach, nazywane jest „egzystencjalnym wstrząsem”, gdyż niesie za sobą wielką niewiadomą. Ciąża jest też początkowym etapem trwającego całe życie procesu oraz czasem przejścia. Kobieta musi rozszerzyć poczucie swej tożsamości, aby włączyć w nią swoje dziecko jako część siebie. Jednocześnie odrębną istotę charakteryzującą się indywidualnymi właściwościami. Kobieta musi zaakceptować to, że dzieli swoje ciało z inną istotą. Jednocześnie uznając, że ten „lokator” jest odrębną jednostką, pozostającą poza jej kontrolą.
Uczucia i myśli, jakie towarzyszą początkowi ciąży, charakteryzuje ambiwalencja: radość zmieszana z lękiem. Dzieje się tak, ponieważ poczęcie dziecka nie tylko daje nadzieję na nowy początek, ale również przewartościowuje całe życie. Ciąża często powoduje zachwianie dotychczasowego obrazu siebie i świata, wywołuje lęk o zdrowie swoje i dziecka oraz wątpliwości dotyczące przyszłości. Kobieta zastanawia się, czy będzie kochała to dziecko? Czy ono będzie kochało ją, czy będzie umieć odczytywać jego sygnały i odpowiadać na jego potrzeby?
Jak rodzi się mama – pierwsze doświadczenia
Zaabsorbowana jest myślami: kim jest to dziecko? Czy na pewno chcę być mamą? Czy dziecko w moim łonie mogę zranić swoimi negatywnymi uczuciami? Jaką będę matką? Jak zmieni się moje życie? Co stanie się z moim małżeństwem, moją karierą, moimi relacjami z rodziną i przyjaciółmi? Jaki będzie poród? Czy dziecko urodzi się zdrowe? Wątpliwości, negatywne uczucia są jednak często przemilczane, ponieważ społeczny nacisk na bycie dobrą matką jest bardzo silny. Gloryfikując okres ciąży i przemilczając/negując jej ambiwalencję, społeczeństwo wywiera presję na kobietę, która czuje się zmuszana do ukrywania swych negatywnych uczuć nawet przed samą sobą, aby utrzymać idealizowany i błogi stan, którego powinna doświadczać.
Stopniowe zmiany – jak rodzi się mama
Kobieta stopniowo uczy się roli matki. Można powiedzieć, że w czasie ciąży rodzi się mama stopniowo, po odrobinie, zanim narodzi się wraz z nadejściem dziecka. Zdaniem D. Sterna (1998) tak jak dziecko musi się narodzić fizycznie, kobieta potrzebuje czasu, by stać się matką psychicznie. Istotne znaczenie mają trzy ostatnie miesiące ciąży, kiedy matka zaczyna wyraźnie czuć ruchy dziecka i przygotowywać się do porodu. Narodziny matki to stopniowy proces, który wyłania się jako łączny efekt wielu miesięcy poprzedzających i następujących po porodzie.
W toku stawania się matką kobieta buduje całkowicie nową mentalność, zasadniczo inną od dotychczasowej, wkracza w sferę nieznanych doświadczeń. Pojawienie się dziecka wyznacza przez pewien czas to, o czym ona myśli, czego się boi, o czym marzy, definiuje na nowo pewne wartości, ustala nowe miejsce w hierarchii społecznej. Staje się nadrzędną tożsamością. Trwa całe życie, choć niekoniecznie cały czas jest na pierwszym planie, aktywuje się w pewnych momentach np. gdy dziecku grozi niebezpieczeństwo.
Etapy stawania się mamą
Wyłonienie się nowej tożsamości wymaga przejścia przez kilka etapów: najpierw kobieta przygotowuje się psychicznie na zmianę, następnie ulega zróżnicowanym emocjom, poznając nowe aspekty swojej osoby, w końcu ciężko pracuje, aby zintegrować zachodzące zmiany z dotychczasowym życiem.
To jak rodzi się mama, nie jest więc prostym zjawiskiem, faktycznego porodu, w którym na świat przychodzi dziecko. To proces, który składa się z różnych etapów.D. Stern (1998) wyróżnia trzy etapy stawania się matką. Pierwszy przypada na okres ciąży, kiedy kobieta przygotowuje się mentalnie na macierzyństwo. Wówczas konstruuje obraz siebie jako matki oraz nadaje dziecku tożsamość, przypisując mu całą gamę cech. Rozszerza też swoje wyobrażenia i zastanawia się, jak jej dziecko będzie wyglądało, gdy skończy roczek, pójdzie do szkoły i będzie osobą dorosłą.
Stawanie się mamą
Budując opowieść o swoim dziecku i sobie w roli matki, kobieta zapełnia pustkę i nadaje nieznanemu znamiona swojskości, co redukuje jej lęk (Cramer, 2003). Kobieca wyobraźnia pracuje na pełnych obrotach, próbując nadać kształt życiu, które ją czeka po narodzinach dziecka, a które teraz ledwie pojmuje. Umysł w czasie ciąży przypomina przestrzeń, w której przyszłość jest budowana i na nowo przerabiana cały czas. Kobieta odgrywa wyobrażone scenariusze z udziałem wyobrażonych postaci: dzieckiem, sobą jako matką, przyszłym ojcem, dziadkami. Matka próbuje odgadnąć, jakie jest jej dziecko. Jej wyobrażenia dyktowane są jej nadziejami, lękami, jej własną historią i wiele mówią o jej wartościach i priorytetach. Każda matka mentalnie konstruuje swoje dziecko ze swoich nadziei, marzeń i lęków. Jest to sposób na oswojenie się z nową sytuacją. Taki wyimaginowany świat jest mentalnym etapem, w którym można wymyślić i przećwiczyć różne możliwe rozwiązania.
Sam poród jest też elementem przygotowawczej fazy. Kobieta staje się fizycznie matką, ale psychologicznie jeszcze nie. Tożsamość macierzyńska przybiera w pełni dojrzałą formę dopiero po powrocie matki do domu, gdy angażuje się ona w opiekę nad dzieckiem, karmi je, przewija. Wówczas kształtuje się intymna relacja z dzieckiem, na którą wpływ mają wszystkie poprzednie związki i sposób przeżywania bliskości. To zetknięcie się z odpowiedzialnością rodzica ostatecznie powoduje psychologiczne narodziny matki. Wypełniając nowe obowiązki związane z pielęgnacją dziecka, kobieta staje się matką.
Bibliografia:
Cramer, B. 2003. Pierwsze dwa lata: co się dzieje pomiędzy matką, ojcem i dzieckiem. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kornas-Biela, D. (2004). Wokół początku życia ludzkiego. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX.
Raphael-Leff, J. 1993. Pregnancy: The inside story. London: Sheldon Press.
Raphael-Leff, J.2005. Psychotherapy during the reproductive years. W: Gabbard, G., Beck, J., Holmes, J. (ed.) Oxford Textbook of Psychotherapy. Oxford: University Press.
Stern. D., N. 1998. The Birth of a Mother. New York: Basic Books.