(wolne ssanie uruchamia głos innej kobiety). Mały, kilogramowy wcześniak szybciej przybiera na wadze, jeśli jego rodzice odwiedzają go w szpitalnym oddziale i „kangurują”.
Silna emocjonalna więź łączy małe dziecko i jego rodziców już od pierwszych chwil życia. Jest ona niezbędna do prawidłowego rozwoju dziecka, tak samo, jak odpowiednia pielęgnacja i karmienie. Przywiązanie ma swoje etapy. Psychologowie wyróżniają różne jego style. W pewnym stopniu wczesnodziecięcy styl przywiązania wpływa również na późniejsze życie. Między innymi na sposób nawiązywania przyjaźni, funkcjonowanie w bliskich związkach i radzenia sobie z emocjami. Opowiemy o tym w trzyczęściowym cyklu dotyczącym przywiązania.
Przywiązanie między rodzicami a dzieckiem jest istotą ich wzajemnej relacji. Dzięki relacji z rodzicami, która w psychologii nazywana jest właśnie relacją przywiązaniową niedojrzały mózg dziecka wykorzystuje dojrzałe funkcje mózgu rodzica. W ten sposób radzi sobie z wyzwaniami, sytuacjami, trudnymi uczuciami. Rodzice, którzy dbają o dziecko, wrażliwie reagując na jego potrzeby, komunikaty, pomagają mu w wykształceniu właściwego stylu przywiązania. Wielokrotnie powtarzane, codzienne doświadczenia, w których dominuje rozumienie, troska, czułość, są przez dziecko kodowane w pamięci utajonej tworząc matrycę funkcjonowania w bliskości, regulowania emocji. Relacja przywiązaniowa ma też ogromne znaczenie dla tworzenia połączeń neuronowych w rozwijającym się dynamicznie mózgu niemowlęcia. Pierwsza relacja emocjonalna dziecka oddziałuje na obszary mózgu związane z pamięcią, narracją, emocjami, regulacją własnych stanów umysłu. Na poziomie neuronalnym ufne przywiązanie staje się taką „psychologiczną odpornością” dziecka.
Jak rozwija się przywiązanie?
Przywiązanie rozwija się od momentu urodzenia, a jego prapoczątki obserwować można już w okresie ciąży. Mimo że noworodek przez pierwszy tygodnie uczy się dopiero radzić sobie z wyzwaniami zewnętrznego świata, a chwile czuwania nie są zbyt długie, dziecko ma już swoje wyraźne preferencje odnośnie tego, co ma się w okresie czuwania wydarzyć. Część tych preferencji uwarunkowana jest historią noworodka: bodźcami, z którymi miał kontakt wcześniej.
Noworodki nie tylko aktywnie dążą do kontaktu z matką, ale preferują również to, co już znają. Noworodek już kilka dni po urodzeniu dłużej patrzy na swoją matkę niż na obcą osobę. Dwudniowe noworodki urodzone przez matki anglojęzyczne i hiszpańskojęzyczne, kiedy usłyszały próbki obu języków, wolały słuchać ojczystego języka. W innym badaniu noworodkom odtwarzano dwie wersje głosu matki: jedną zwykłą, drugą specjalnie przetworzoną tak, by symulowała dźwięk słyszany wewnątrz macicy. Dzieci wolały drugą wersję.
Dzieci są biologicznie przygotowane, by od pierwszych dni życia zarówno dążyć do bliskości z rodzicami, jak i aktywnie, w miarę swoich możliwości, z niej korzystać. Dla rodziców wcześniaków, jak i dzieci, które wymagały leczenia po urodzeniu, ważne mogą być wyniki badań, które pokazują, że wczesne kontakty matek z noworodkami nie są niezbędne do powstawania silnej więzi. Zarówno u matek adoptowanych niemowląt, jak i matek dzieci rozdzielonych z nimi w pierwszych dniach po porodzie z powodu choroby obserwuje się takie samo prawdopodobieństwo rozwinięcia silnej i bezpiecznej więzi przywiązania, jak u matek i dzieci, które nie miały tego typu doświadczeń.
II etap rozwoju przywiązania
Ważny etap w rozwoju przywiązania przypada na 2.-3. miesiąc życia dziecka. W tym okresie pojawia się tzw. uśmiech społeczny. Okresy czuwania wydłużają się i dziecko pełniej może uczestniczyć w interakcjach i zabawach z rodzicami. W tym okresie wzrasta też intensywność reagowania dziecka na wybrane osoby.
Od 2. do 7. miesiąca życia między dzieckiem i głównym opiekunem rozwijają się stałe, powtarzalne wzorce zachowań. Reagowania bądź nie reagowania na określone sygnały dziecka. Budują one jedyną w swoim rodzaju relację pomiędzy rodzicami a dzieckiem. W tym okresie dziecko zaczyna tworzyć umysłowe wyobrażenie opiekuna. Powtarzające się ciągi zachowań matki, ojca, opiekunki pozwalają dziecku przewidywać, co będzie działo się, gdy jest ono głodne, zmęczone, sfrustrowane.
Czułe, stabilne reakcje opiekuna pozwalają dziecku budować poczucie, że świat jest bezpieczny i przewidywalny. Niemowlę, które czuje, że jest kochane i akceptowane oczekuje pozytywnych doświadczeń ze strony najbliższych i świata. Wewnętrzny, tworzący się w tym wczesnym okresie obraz opiekuna z jednej strony odzwierciedla to, co wydarzyło się do tej pory w życiu dziecka, a z drugiej strony, może służyć za wzorzec w sytuacji kontaktów z innymi osobami: nianią, opiekunką w żłobku, panią w przedszkolu, szkole… Im bardziej pozytywne doświadczenia dziecka, tym łatwiej jest mu zaufać i zaadaptować się do nowej sytuacji i osoby.
III etap rozwoju przywiązania – mama jako bezpieczna baza
W 8. miesiącu życia, zaczynają się pojawiać zachowania wyraźnie świadczące o przywiązaniu niemowlęcia do jego rodziców. Jednym z najbardziej wyrazistych wskaźników przywiązania jest poprawa nastroju, gdy niemowlak przebywa blisko swojego głównego opiekuna. Ważnym osiągnięciem rozwojowym jest też lęk przed obcymi osobami. Często pojawia się on między 7.-9. miesiącem życia. To zachowanie dziecka pokazuje dobitnie, jak wyjątkowymi osobami są dla niego główni opiekunowie.
Rozwój ruchowy pozwala też dziecku na zmianę relacji przywiązaniowej. Umiejętność raczkowania jest nie tylko kamieniem milowym rozwoju ruchowego, ale też społecznego. Samodzielne przemieszczanie pozwala bowiem dziecku sprawować kontrolę nad swoim położeniem. Dziecko nie musi już płakać, by zawołać matkę – może samo do niej dotrzeć. Nowo odkrywane możliwości ruchowe pozwalają dziecku samodzielnie radzić sobie z uczuciami np. strachu i braku bezpieczeństwa poprzez kontrolę odległości pomiędzy nim i mamą lub tatą. Między 8. a 24. miesiącem życia mama, ojciec lub osoba, która pełni dla dziecka funkcje głównego opiekuna jest dla dziecka tzw. „bezpieczną bazą”. Nawet gdy dziecko zaangażuje się w zabawę, co jakiś czas sprawdza, czy matka jest przy nim. Jej widok, możliwość usłyszenia głosu redukuje lęk dziecka i umożliwia dalszą zabawę i poznawanie świata.
Okres 6.-12. miesięcy uważany jest za okres sensytywny w rozwoju przywiązania. W tym okresie bardzo dynamicznie rozwija się prawa półkula mózgu dziecka, która odpowiada za regulację emocji, radzenie sobie ze stresem. Bardzo ważne jest, by w tym okresie dziecko mogło mieć kontakt ze stałym opiekunem. Częste zmiany opiekunów w tym okresie mogą utrudnić wytworzenie się ufnej więzi.
O tym, co wpływa na model przywiązania, jakie są modele przywiązania i jakie ma to konsekwencje w przyszłości czytajcie w drugiej (kliknij tutaj, by przeczytać!) i trzeciej części (kliknij tutaj, by przeczytać!) tego tekstu. Polecamy!