I tylko ten smutek…

Zamiast radości niepokój, zmęczenie i poczucie złapania w pułapkę. To, co miało cieszyć, martwi i budzi niepokój – niepokój, o którym czasem trudno mówić innym lub przyznać się przed samą sobą. Czym jest depresja poporodowa i dlaczego towarzyszy narodzinom dziecka, który stereotypowo z depresją najmniej się kojarzy?

Około 13% kobiet doświadcza depresji poporodowej. Jeszcze niedawno uważano, że depresja przeważnie rozpoczyna się stosunkowo wcześnie, 4-6 tygodni po urodzeniu dziecka. Współczesne badania pokazują jednak, że może rozpocząć się w dowolnym momencie w pierwszym roku życia dziecka. 10% kobiet doświadcza depresji w 8. tygodniu po urodzeniu dziecka, a 22% – gdy dziecko ma około 12 miesięcy. 3 do 6 % wszystkich młodych matek rozwijają zespół stresu pourazowego w ciągu pierwszych 6 tygodniu po porodzie.

Depresji poporodowej towarzyszy uczucie bezradności, smutek, rozpacz, lęk, obniżony nastrój, bezsenność lub wręcz przeciwnie – nadmierna senność. Objawy i cierpienie kobiety związane są często z dzieckiem: kobieta może nie chcieć zajmować się własnym dzieckiem, być na nie zła, a po chwili przeżywać w związku z tym dręczące poczucie winy.

Młoda matka może też przeżywać silny niepokój związany np. z pozostaniem z dzieckiem samemu w domu. Lęk dotyczyć może również zdrowia lub życia dziecka, matka może obawiać się o jego zdrowie i mimo zapewnień lekarzy, że wszystko jest w porządku, odwiedzać kolejnych specjalistów. Wiele kobiet, które mają depresję nie zdaje sobie sprawy z tego, co się z nimi dzieje. Martwią się, że ponoszą porażkę w swoim macierzyństwie, że to, co przeżywają jest tak odległe od tego, jak ten czas sobie wyobrażały. W dodatku, boją się opowiedzieć o tym, co czują, gdyż obawiają się, że inni oceniliby je jako złe matki.

Czy można przewidzieć wystąpienie depresji poporodowej?

Czynniki takie jak wcześniejszy epizod depresji, urodzenie wcześniaka lub chorego dziecka, wystąpienie depresji po wcześniejszym porodzie mogą zwiększać ryzyko wystąpienia depresji poporodowej. Bardzo ważne jest wsparcie: jeśli młoda matka może je uzyskać od partnera i swoich bliskich, łatwiej jest jej angażować się w opiekę nad noworodkiem. Badania pokazują, że depresja w okresie ciąży oraz konflikty w parze, które nasilały się jeszcze przed okresem ciąży, również pozwalają przewidzieć wystąpienie depresji po porodzie.

Dla etiologii depresji bardzo ważna jest historia relacji młodej matki z własną matką i „psychologiczny” obraz tej relacji. Bycie matką przywołuje zarówno świadomie, jak i nieświadomie wspomnienia opieki doświadczanej ze strony własnej matki. Stając się matką, kobieta w pewnym stopniu prowadzi wewnętrzny dialog z własnymi rodzicami – zastanawia się, na ile chce być podobna, w czym chce być inna. Nawet założenie, że chce być zupełnie inna i tak jest w pewnym stopniu wyrazem identyfikacji i dialogu z własnymi rodzicem.

Jeśli doświadczenia młodej kobiety były w dzieciństwie trudne, młoda matka nie dość, że może czuć się obciążona nowymi obowiązkami, to również może jej brakować wsparcia w jej własnej historii. Mogą powracać trudne wspomnienia z przeszłości, które aktywowane będą opieką nad własnym dzieckiem.

W badaniu własnym, w grupie kobiet, które wspominały relację z matką jako dobrą, nacechowaną emocjonalną troską było istotnie mniej depresyjnych kobiet. Najwięcej depresyjnych młodych matek miało matki, które zostały określone jako kontrolujące i nie wykazujące przy tym emocjonalnej troski, wsparcia.

Należy podkreślić jednak, że mimo że obraz psychologicznej relacji z własną matką jest istotny dla samopoczucia kobiety, w ciągu pierwszego roku życia dziecka na sytuację kobiety wpływa jakość relacji małżeńskiej. Wymagania dziecka oraz złe samopoczucie powodują, że kobieta zwraca się po wsparcie do męża. Jeśli partner nie zauważy tego lub krytycznie oceni, może stanowić to dodatkowy czynnik wzmacniający depresyjność jego partnerki.

Nie bez znaczenia dla wystąpienia depresji poporodowej są zarówno jawne, jak i niejawne oczekiwania rodziny, społeczeństwa. Nasza kultura w pewnym stopniu idealizuje macierzyństwo. Bycie smutnym, cierpienie, trudność w odnalezieniu się w nowej sytuacji to temat tabu – dlatego matki często nie decydują się opowiadać o sowich przeżyciach. Tymczasem już sama możliwość opowiedzenia o doświadczanym niepokojach, prowadzi do obniżenia stresu nawet na poziomie fizjologicznym.

Konsekwencje depresji poporodowej

Depresja poporodowa to przede wszystkim cierpienie matki. Jednak w części przypadków konsekwencje depresji przenoszą się również na relacje matki z dzieckiem. Depresja matki może bowiem wpłynąć zarówno na emocjonalny, jak i poznawczy rozwój dziecka. W porównaniu do niemowląt matek nie-depresyjnych, niemowlaki matek z depresją są mniej ufnie przywiązane do swoich opiekunów, częściej niż dzieci nie-depresyjnych kobiet mają poznawcze, emocjonalne trudności, które są stosunkowo trwałe. Matki w depresji i ich dzieci spędzają więcej czasu w negatywnych stanach emocjonalnych, łatwiej też wzajemnie „zarażają się” uczuciami negatywnymi niż pozytywnymi.

Różnice w funkcjonowaniu niemowląt matek depresyjnych i nie-depresyjnych uwidaczniają się również na poziomie fizjologicznym. W 6. miesiącu życia niemowlaki matek w depresji mają szybsze tętno oraz wyższy poziom kortyzolu we krwi, co wskazuje na doświadczany przez nie stres i dyskomfort. Badania pokazują również, że na negatywne konsekwencje depresji u matki częściej narażeni są mali chłopcy niż dziewczynki. Dodatkowo, jeżeli dziecko ma tzw. trudny temperament – łatwo się denerwuje, trudno jest je uspokoić, depresja matki w takiej sytuacji zwiększa ryzyko wystąpienia trudności w zachowaniu u dziecka w wieku przedszkolnym.

Przy interpretacji i wyciąganiu wniosków z przytoczonych powyżej wyników bardzo ważne jest jednak podkreślenie, że w żaden sposób nie chodzi tutaj o ocenę matki. Tylko raczej o podkreślenie tego, że osoba w depresji zmaga się z ogromnym cierpieniem, lękiem, poczuciem winy. Niemowlę jest natomiast bardzo chłonne na wszystkie sygnały wysyłane przez swoją matkę, najważniejszą przecież dla niego osobę. Bardzo potrzebuje jej reakcji, zainteresowania, jej spokoju. Jeśli jednak niemowlę, szczególnie o wrażliwszym temperamencie, ma stosunkowo często kontakt z tak dużym cierpieniem, silnymi emocjami, których nie rozumie, wywiera to na nie silny wpływ.

Jak się leczy depresję?

Mało kto, kto choruje na depresję będzie w stanie ją sobie sam zdiagnozować! Dlatego bardzo ważna może być reakcja osób bliskich – zaobserwowanie tego, że z żoną, córką, przyjaciółką dzieje się coś niepokojącego. Dla młodej matki kluczowa jest możliwość rozmowy z bliskimi, ich opiekuńczość i pomoc w uzyskaniu profesjonalnego wsparcia. W zależności od nasilenia depresji stosuje się psychoterapię lub łączy się psychoterapię z farmakoterapią. Terapia depresji poporodowej przynosi bardzo dobre efekty. Dlatego ważne jest, by kontakt ze psychoterapeutą, psychologiem, psychiatrą mógł być stosunkowo szybki.