Przywiązanie – czym jest? Przejawy tego, że dziecko silnie reaguje na kontakt z mamą (lub inną osobą znaczącą emocjonalnie) zauważalne są bardzo wcześnie. Co ciekawe, jest to widoczne w intensywności reakcji na jej osobę. Warto tutaj zwrócić uwagę na to, ile wysiłku wkłada w nawiązanie z nią kontaktu wzrokowego. Jak chociażby odwracanie głowy w kierunku jej głosu. Są to dla noworodka bardzo trudne czynności, które podejmuje tylko wtedy, gdy nagrodą jest kontakt z mamą. Umiejętność zwracania się ku tej osobie oraz siła reakcji skontrastowane z niskim poziomem rozwoju dziecka tuż po urodzeniu, sugerują, że musi być to zintegrowany system zachowań, a nie prosta reakcja na bodziec.
Kształtowanie się przywiązania
Obserwując szybkie tempo kształtowania się przywiązania między matką a dzieckiem oraz głębokość tej więzi, długo myślano, że ma ona instynktowy wrodzony charakter. Natomiast pogłębione analizy psychologiczne zmieniły to przekonanie. Udowodniono, że przywiązanie jest procesem, choć przebiegającym bardzo szybko, opartym na uczeniu się. Okazało się bowiem, że jego istotą jest wzajemne rozpoznawanie swoich cech. Dziecko, którego potrzeby są zaspokajane przez osobę o określonych cechach (głos, zapach, faktura skóry, dotyk), nabywa przekonanie o stałości osoby. Dzięki temu kojarzy ją, jako źródło przyjemności, zaspokojenia i bezpieczeństwa. Mama natomiast uczy się rozpoznawać zachowania przywiązaniowe prezentowane przez dziecko. Wspomniane zachowania, opisane przez J. Bowlby’ego, to: ssanie, przywieranie, uśmiechanie się, podążanie za (odpowiadanie na dotyk), płacz, krzyk.
Wszystkie te zachowania dziecka i reakcje na nie ze strony rodzica wiążą się z dotykiem. Kiedy dziecko je, niezależnie czy ssie pierś lub pije z butelki, tuli się do ramion mamy. Bardzo często nie tylko przytula się, ale wręcz wtula w ciało rodzica. Najchętniej uśmiecha się w pozycji „twarzą w twarz”, czyli w bliskim kontakcie fizycznym. Wyraziście odpowiada na dotyk, dostosowując swoje ciało do ciała rodzica, gdy jest mu przyjemnie i napinając się w momencie dyskomfortu. Na płacz i krzyk maluszka rodzice odpowiadają w różny sposób. Przewijają go, karmią, kołyszą, ale zawsze jest to połączone z czułym dotykiem, tuleniem, pieszczeniem.
Przywiązanie – style
Bardziej zaawansowane badania tego zjawiska analizowały dlaczego i jak się tworzy oraz jakie formy przybiera. Do tego, jaki wywiera wpływ na funkcjonowanie człowieka w przyszłości. W związku z tym M. Ainsworth w toku swoich badań wyróżniła trzy style przywiązania:
• Styl bezpiecznego przywiązania, który jest efektem adekwatnego zaspokajania potrzeb dziecka, ciepłego dotyku, radosnych odniesień do niego;
• Przywiązanie lękowo-ambiwalentne, będące rezultatem niepokoju, niespokojnych ruchów rodzica, sprzecznych odniesień do dziecka;
• Styl unikowy jako skutek braku ciepłego dotyku i pieszczot, ignorowania potrzeb i sygnałów dziecka.
Dzieci doświadczające takich odniesień ze strony opiekunów prezentują poczucie bezpieczeństwa, lęk i ambiwalencję lub unikanie kontaktów, nie tylko na tym etapie rozwoju. Doświadczenia te w sposób trwały kształtują osobowość i stosunek do innych osób, manifestowane już w życiu dorosłym.
W badaniach K. Bartholomew i L. Horowitz przywiązanie określili jako korzenie życia społecznego. Uczeni ci wyróżniają cztery style przywiązania skutkujące określonymi modelami zachowania się w bliskich relacjach z innymi w życiu dorosłym:
• Pewny / ufny. Nie obawia się zażyłości, czuje się dobrze w bliskich intymnych związkach, ale też nie obawia się bycia samemu;
• Zaabsorbowany. Ma silną potrzebę bliskości i ciepła. Nie czuje się swobodnie będąc samemu, w związku z tym jest dominujący i wymaga stałego zainteresowania, jest bardzo zaabsorbowany związkiem;
• Lękowy. Unika kontaktów społecznych, obawia się zażyłości, w związku czuje się niepewnie, jest pasywny w relacjach z innymi;
• Unikający. Unika zażyłości, niechętnie wchodzi w bliskie relacje, odcina się od związków emocjonalnych, zaprzecza posiadaniu potrzeb afiliacyjnych, jest bardzo niezależny.
Jak myślisz, czego Twoje maleństwo doświadcza obecnie najczęściej z Twojej strony: pewności i ufności, zaabsorbowania i ambiwalencji, lęku i obaw, dystansu i unikania? Czy po odpowiedzi na to pytanie potrafisz przewidzieć, jakim będzie człowiekiem w przyszłości?