Nadpobudliwy z deficytem uwagi

Nadpobudliwy z deficytem uwagi – czyli, jaki? Jakie jest dziecko, które określa się takim mianem? Jak można mu pomóc? Jak wesprzeć w codziennym funkcjonowaniu, by pomóc mu radzić sobie z wyzwaniami codzienności? 

Wprowadzenie do ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder), jest zaburzeniem neurorozwojowym, które rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie. Charakteryzuje się trzema głównymi grupami objawów: nadmierną ruchliwością, zaburzeniami koncentracji uwagi i nadmierną impulsywnością. 

Dziecko z rozpoznanym ADHD często przerywa wykonywanie zadań i szybko się rozprasza pod wpływem bodźców zewnętrznych. Może też doświadczać trudności w funkcjonowaniu w grupie rówieśniczej ze względu na dynamiczne i intensywne reakcje. To oczywiście tylko niektóre objawy adhd, a ich nasilenie też jest różne, zależnie od dziecka. 

Warto też wspomnieć w tym miejscu, że objawy ADHD często są uważane za przejawy niewłaściwego zachowania. To zaś przyczynia się do nieprawidłowych reakcji ze strony dorosłych. Takie dziecko nie jest „niegrzeczne”. Ono po prostu ma problem. Jednakże stereotypy, które ciągle w naszym społeczeństwie pokutują na temat zachowania i funkcjonowania dzieci, szczególnie w placówkach oświatowych (dzieci mają być „grzeczne” i dopasowane do schematu), mogą przyczyniać się do tego, że u dzieci z ADHD występują dodatkowo różnorodne problemy emocjonalne. 

ADHD jest jednym z najczęstszych zaburzeń psychicznych u dzieci, a jego objawy mogą utrzymywać się również w wieku dorosłym. Wczesne rozpoznanie i leczenie ADHD mogą pomóc w poprawie jakości życia dziecka.

Przyczyny ADHD

Przyczyny ADHD są złożone i nie do końca poznane. Uważa się, że u podłoża ADHD leżą nieprawidłowości w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego, w tym nieprawidłowości w rozwoju struktur mózgu. Istnieją również czynniki ryzyka, takie jak niedotlenienie okołoporodowe, urazy głowy, zatrucia metalami ciężkimi i zaniedbania środowiskowe. Ponadto, ADHD może być dziedziczne, a także występować wraz z innymi zaburzeniami, takimi jak zaburzenia lękowe, depresyjne i opozycyjno-buntownicze. 

Obecnie trwają dyskusje nad samym klasyfikowaniem ADHD. Chodzi tu o konflikt, czy włączyć je w zaburzenia psychiczne czy raczej w zaburzenia zachowania. Napewno jest jednym z zaburzeń neurorozwojowych. Coraz częściej mówi się tu również o spektrum, czyli różnym natężeniu objawów ADHD. Nie wszystkie dzieci z ADHD są bowiem takie same i nie u wszystkich objawia się ono w ten sam sposób. 

Brak standardowych metod

Rozpoznanie zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (diagnoza ADHD) opiera się niemal wyłącznie na wnikliwej obserwacji zachowania dziecka. Ogromną rolę odgrywa również doświadczenie lekarza. Nie istnieją żadne standardowe metody diagnozy, nie ma też badań laboratoryjnych, które pozwalałyby na potwierdzenie tego zaburzenia. W badaniu pediatrycznym również trudno jest zaobserwować zmiany, które wskazywałyby jednoznacznie na istnienie ADHD. Dlatego też bardzo ważne są informacje na temat funkcjonowania dziecka w grupie rówieśniczej oraz w domu. Rozpoznanie ADHD jest kluczowym etapem, który umożliwia dzieciom otrzymanie odpowiedniej pomocy i wsparcia. Najważniejszymi ekspertami pomocnymi w postawieniu prawidłowej diagnozy są rodzice dziecka z zaburzeniami. Lekarz przeprowadza z nimi wywiad dotyczący ciąży, porodu, rozwoju dziecka, jego kontaktów z innymi dziećmi, sposobów spędzania wolnego czasu oraz innych ważnych aspektów życia. Na tej podstawie podejmuje się decyzję o szukaniu pomocy u psychologa, pediatry, a nawet psychiatry dziecięcego. 

Problemem w diagnozie zaburzenia są same objawy ADHD, które jak wspomniano wcześniej, mogą występować u dziecka z różnym nasileniem i różną częstotliwością. Nie każde dziecko, które nie może usiedzieć na miejscu, ma faktycznie problemy, a i nie każde dziecko z ADHD musi być ciągle w ruchu. 

Pomocna opinia nauczyciela – nadpobudliwy z deficytem uwagi

Podstawą rozpoznania i leczenia jest więc rozmowa i współpraca z rodzicami. Nie można jednak opierać się tylko na tym, gdyż rodzice są związani z dzieckiem emocjonalnie. Następną osobą pomocną w postawieniu właściwej diagnozy jest nauczyciel – wychowawca, który zna dziecko dłużej niż pół roku. Obserwuje on dziecko w różnych sytuacjach oraz porównuje jego zachowanie z zachowaniem jego rówieśników. Często osobista rozmowa z nauczycielem na temat dziecka jest niemożliwa. Można więc zwrócić się z prośbą o pisemną opinię i wypełnienie odpowiednich kwestionariuszy. Nauczyciel może np. dostrzec objawy zaburzeń koncentracji uwagi, objawy nadmiernej impulsywności czy trudności w opanowywaniu umiejętności szkolnych. Warto też obserwować koordynację ruchową dziecka, czy nie jest nadmiernie ruchliwe czy szybko się rozprasza. 

W procesie diagnostycznym ważna jest również rola pedagoga szkolnego, którego spostrzeżenia mogą pomóc w zrozumieniu zachowań dziecka w różnych środowiskach.

Kluczowa jest obserwacja

Ważnym etapem w rozpoznawaniu zespołu nadpobudliwości jest obserwacja zachowania dziecka przez lekarza. Niestety, w każdym otoczeniu sposób funkcjonowania dziecka jest odmienny. Zmienia się w zależności od sytuacji, w jakiej aktualnie znajduje się dziecko. Zaburzenie objawia się silniej, gdy wymaga się od dziecka ciągłej uwagi oraz zwiększonego wysiłku umysłowego. 

Czasem objawy mogą być w ogóle nieobecne lub obecne w niewielkim stopniu. Szczególnie wtedy, gdy dziecko znajdzie się w nowej sytuacji lub zaangażuje się w jakąś interesującą je działalność. Dziecko zachowuje się naturalnie w swoim otoczeniu, lecz w gabinecie lekarskim potrafi tak skoncentrować się na badaniu lub wykonywanym zadaniu (np. test psychologiczny), że trudno jest zaobserwować objawy nadpobudliwości. Najbardziej wiarygodna wydaje się więc obserwacja dziecka w domu oraz w grupie rówieśniczej (w przedszkolu), choć w praktyce jest ona trudna do przeprowadzenia. Istotną część badania lekarskiego stanowi rozmowa z pacjentem (bez obecności rodziców). Ten indywidualny kontakt pozwala dziecku odczuć, iż jego zdanie też jest ważne.

Warto też wiedzieć, że zachowania impulsywne czy nadmierna aktywność to terminy bardzo płynne i mało konkretne. Rodzice podczas obserwowania swojej pociechy w dużym stopniu muszą się zdać na własną intuicję i wyczucie. Chyba, że obserwujemy duże nasilenie objawów. Wówczas sprawa jest nieco mniej skomplikowana (co wcale nie oznacza, że jest prosta).

Określanie aktywności ruchowej – nadpobudliwy z deficytem uwagi

Istnieje wiele metod, dzięki którym można ocenić aktywność ruchową dziecka, np. obserwowanie dziecka znajdującego się w specjalnie przygotowanym pomieszczeniu wyposażonym w lustra weneckie.

Stosuje się także metody elektronicznego pomiaru aktywności pacjenta, do których należą:

– aktometria – elektroniczny pomiar aktywności ruchowej ręki,

– pedometria – pomiar aktywności ruchowej stopy,

– stabilometria – pomiar stabilności wykonany podczas siedzenia na specjalnym skomputeryzowanym krześle.

Stosowany jest również pomiar aktywności w specjalnym pomieszczeniu, którego podłoga, podzielona na kwadraty, rejestruje kolejne ruchy dziecka. Istnieje też metoda polegająca na tym, że do ciała dziecka przymocowuje się specjalne czujniki, dzięki którym nawet milimetrowe ruchy zapisuje i analizuje komputer sprzężony z laserem. Metody te nie mają jednak szerokiego zastosowania.

Metodą powszechnie stosowaną jest aktometria, w której na przegub dłoni badanego przymocowuje się aparat wielkości zegarka, rejestrujący ilość i zakres ruchów. Dzięki tej metodzie dowiadujemy się, czy dziecko jest bardziej aktywne od swoich rówieśników oraz czy istnieją różnice pomiędzy dwoma kolejnymi badaniami. Jeżeli istnieją, oznacza to, iż uzyskaliśmy jakiś efekt w leczeniu. Wynik tego badania mówi nam niewiele, gdy bardzo ruchliwe dziecko dobrze radzi sobie w swoim otoczeniu i nie ma problemów z przyswajaniem sobie nowych wiadomości.

Niezbyt pomocnym badaniem w rozpoznaniu ADHD jest też komputerowy test uwagi ciągłej. Pozwala jednak bardzo dobrze ocenić korzyści płynące z leczenia. Podczas tego badania dziecko naciska przycisk, np. w momencie, gdy na ekranie pojawi się dwa razy z rzędu ta sama figura. Porównuje się tu dwa kolejne badania pacjenta – przed i w trakcie leczenia, obserwując zmienność czasu reakcji dziecka na bodziec.

Testy, skale i kwestionariusze

Do prostych i popularnych metod oceny nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzeń koncentracji uwagi zaliczyć można skale i kwestionariusze diagnostyczne. Do najbardziej popularnych i polecanych należą Kwestionariusze Connersa dla nauczycieli i rodziców oraz kwestionariusze z grupy Child Behavior Checklist (opracowywana jest polska wersja). Są one przeznaczone do wyodrębnienia grupy dzieci, u których można podejrzewać ADHD, oraz do oceny przebiegu i skuteczności leczenia. Zaletą tych testów jest ich prostota.

W procedurze diagnostycznej powinny znaleźć się także testy psychologiczne, mimo że nie zawsze dziecko podczas badania wykazuje nadruchliwość czy zaburzenia koncentracji uwagi. Testy psychologiczne oceniają również zdolność zapamiętywania, która jest kluczowym elementem w diagnostyce ADHD. Jest to spowodowane nową sytuacją dla dziecka – sytuacją stresującą. Tłumaczy to też dobre wyniki uzyskiwane przez dzieci z ADHD w testach na inteligencję. Oprócz testów na inteligencję w diagnostyce stosuje się także testy badające motorykę, mowę czynną, zdolność do rozwiązywania problemów. Ma to potwierdzić lub wykluczyć inne zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego.

ADHD czy ADD? Rozpoznanie ADHD – nadpobudliwy z deficytem uwagi

Problem ADHD można rozpatrywać w rozróżnieniu na płeć. ADHD jest zjawiskiem o połowę rzadszym u dziewcząt w porównaniu do chłopców w tym samym wieku, jednak w obu przypadkach stanowi równie poważny problem kliniczny. Pierwsze objawy ADHD u dziewcząt widoczne są średnio o rok później niż u chłopców. Dziewczęta z ADHD przejawiają większe zaburzenia koncentracji uwagi, mają mniej objawów w obrębie nadruchliwości oraz nadmiernej impulsywności, rzadziej zachowują się agresywnie w porównaniu do chłopców, dlatego mówi się o innym zaburzeniu – ADD, czyli zaburzenie koncentracji uwagi bez nadruchliwości. ADD i ADHD to bardzo podobne stany różniące się jedynie występowaniem lub brakiem nadruchliwości. Dziewczynki bardzo często odbierane są jako osoby nieuporządkowane, nieodpowiedzialne, które źle radzą sobie w trudniejszych sytuacjach. Stereotyp „grzecznej dziewczynki” powoduje, że przez nauczycieli i innych dorosłych postrzegane są często dużo gorzej niż nadpobudliwi chłopcy, co wywołuje u nich stres oraz problemy psychologiczne, które nie mijają wraz z objawami ADHD.

Leczenie ADHD

Leczenie ADHD jest złożone i wymaga współpracy psychologa, lekarza psychiatry i innych specjalistów. Obejmuje ono zarówno leczenie farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne. Leczenie farmakologiczne ADHD polega na stosowaniu leków, które pomagają poprawić koncentrację i zmniejszyć nadmierną ruchliwość. Leczenie niefarmakologiczne obejmuje interwencje behawioralne, takie jak treningi umiejętności społecznych, terapia rodzinna i indywidualna. Wszystkie te metody mogą pomóc w poprawie funkcjonowania dziecka z ADHD i zmniejszeniu nasilenia objawów. Trzeba przy tym dodać, że takie leczenie jest wyłącznie leczeniem objawowym, ponieważ nie da się „wyleczyć z ADHD”. Z dzieckiem nadpobudliwym można natomiast pracować i pomóc mu zarządzać jego specyficznym układem nerwowym.

Wielka jest też tutaj rola opiekunów dziecka. To właśnie wsparcie osób dorosłych pomaga dziecku w odnalezieniu się w otoczeniu i własnym życiu z ADHD.

Częstość występowania – nadpobudliwy z deficytem uwagi

Częstość występowania ADHD jest szacowana na 3-8% dzieci w wieku szkolnym. U około 70% dzieci z ADHD objawy utrzymują się w wieku dorosłym. ADHD jest zaburzeniem, które może mieć znaczący wpływ na życie dziecka i jego rodziny. Wczesne rozpoznanie i leczenie mogą pomóc w poprawie jakości życia dziecka i zmniejszeniu nasilenia objawów.