Sposób na nudę

Czym jest czas wolny?

Czas wolny to ten, który pozostaje człowiekowi do zagospodarowania po wykonaniu przez niego obowiązkowych zadań, związanych z pracą zawodową, nauką w szkole i w domu, np. odrobienie zadań domowych, czy sprzątaniem. Istotnym aspektem czasu wolnego jest to, że obejmuje on wszystkie czynności, którym jednostka chce oddawać się z własnej i nieprzymuszonej woli.

Zygmunt Dąbrowski klasyfikuje funkcję czasu wolnego w czterech grupach jako:

– Regenerację sił fizycznych oraz psychicznych (czyli inaczej mówiąc: wypoczynek);

– Rozrywkę. I tu warto podkreślić, że powinna być dobrana w taki sposób, aby angażowała psychikę dzieci i sprawiała, że stają się radosne: aby była przygodą, odmianą dnia codziennego;

– Rozwój zdolności i zainteresowań;

– Szukanie własnej przestrzeni w społeczeństwie (co związane jest z formowaniem się postaw moralnych i społecznych).

Najlepiej zagospodarowany czas wolny to taki, który wykracza poza obszar codziennych obowiązków naszych pociech, a także stwarza sytuacje, w których dzieciaki muszą przejawiać własną inicjatywę. I tu pojawia się problem: nasze dzieci albo nie zostały nauczone, jak można alternatywnie i kreatywnie spędzać czas, albo nie wiedzą, jak go zorganizować.

Rodzic wzorem do (nie)naśladowania

Centrum Badań Opinii Społecznej w 2013 roku przeprowadziło badania na temat czasu wolnego Polaków. Wynika z nich, że najbardziej rozpowszechnionym sposobem spędzania wolnego czasu jest oglądanie telewizji – wybrała je ponad połowa respondentów (52%). Aż 27% za najbardziej popularną metodę odpoczynku wybrało opcję: „siedzę, leżę, odpoczywam”, „wysypiam się” (22%), „chodzę na spacery” (24%), angażuję się w życie rodzinne (36% wskazań). Ta szybka analiza wyników może uzmysłowić nam, jakie aktywności dominują w domach. Jeśli zatem jako dorośli właśnie tak spędzamy nasz czas, to dlaczego dziwimy się, że nasze dzieci nie potrafią organizować go inaczej?

Rodzina jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem, w którym dziecko spędza najwięcej swojego czasu. Tutaj uczy się między innymi tego, jak się bawić i jak gospodarować sobą w czasie i przestrzeni. Tu rozwija się i kształtuje jego osobowość. Problematyka czasu wolnego jest więc integralną częścią funkcji opiekuńczo-wychowawczej rodziny, ponieważ to właśnie tutaj dziecko uczy się norm i zasad, a także internalizuje wzory zachowań. Obserwuje i powiela zachowania tych osób, z którymi mieszka i które są dla niego znaczące.

Nauka spędzania wolnego czasu

Należy sobie uzmysłowić fakt, że młodego człowieka trzeba wychowywać do właściwego spędzania czasu wolnego od najmłodszych lat. Małe dziecko poznaje świat przez zabawę. Wymyśla przygody i stwarza świat fantazji, do którego nas zaprasza i, niestety, ale to my, dorośli, często dla świętego spokoju włączamy dziecku bajki i pokazujemy, jak działa komputer. Na początku tylko na chwilę… A potem irytuje nas fakt, że zamiast grać w piłkę z kolegami nasza pociecha ślęczy przed monitorem.

Innym błędem rodziców i często również wychowawców jest to, że zapraszamy dzieci do pewnej aktywności, zabawy i działania, które dla nich przygotowaliśmy i pozostawiamy dzieciom tylko wykonanie z góry zaplanowanych (często bardzo szczegółowo) działań. Pozbawiamy ich przez to pola do własnego działania, pola do wykazywania własnej inicjatywy, chęci i pomysłowości. Takie zadanie staje się szybko nudne i przewidywalne, a przecież największą frajdę daje tajemnica, niezwykłość.

Jakie zajęcia będą odpowiednie?

K. Czajkowski w swojej pracy pisze wprost, że „dziecko cechuje brak doświadczenia życiowego i niedojrzałość psychiczna, która uzależnia je od rodziców i wychowawców, (…) dlatego też czas wolny dziecka podlega i musi podlegać w dużym stopniu rygorom i racjom ustalonym przez dorosłych.” Niestety dorośli często mylą aktywność dodatkową (związaną z zajęciami pozalekcyjnymi własnych dzieci) z aktywnością, która mogłaby mieć walory relaksacyjne i spełniać wyżej opisane funkcje. Zapisywanie dzieci na angielski, korepetycje z matematyki, muzykę (nawet wtedy, gdy dziecko nie cierpi ćwiczyć – ale to przecież takie rozwojowe) nie jest dobrym posunięciem. Oczywiście nie neguję tutaj walorów edukacyjnych takowych zajęć, ale nie można ich postrzegać jako alternatywy dla nudy.

Wybierając lub organizując zajęcia dla dzieci w ramach zagospodarowania ich wolnego czasu, należy mieć na uwadze to, aby dobierać ich formy i treści zgodnie z potrzebami i zainteresowaniami naszych pociech. Dzieci powinny przede wszystkim chcieć uczestniczyć w danych zajęciach, a dzięki temu nie tylko będą się dobrze bawić, odpoczywać i relaksować, ale także rozwiną w sobie inne umiejętności, takie jak np. współdziałanie w grupie, kreatywność, umiejętność niwelowania i radzenia sobie ze stresem, a także – co staje się coraz trudniejsze – aktywnego spędzania czasu wolnego.

Kilka wniosków

– Staraj się wygospodarować czas dla dziecka i spędzaj go tak, jak ustalicie oboje (zgodnie z oczekiwaniami i zainteresowaniami);

– Staraj się „zamieniać” zwykłe rzeczy w przygodę (np. spacer do sklepu w podróż po skarby);

– Towarzysz dziecku, dbając o jego bezpieczeństwo, ale nie kieruj działaniem, jeśli widzisz, że dziecko ma własny plan na zabawę;

– Staraj się pokazywać dziecku wachlarz możliwości i obserwuj, w której aktywności twoja pociecha czuje się najbardziej swobodnie;

– Zajęcia dodatkowe powinny sprawiać frajdę, dlatego jeśli już zapisujesz dziecko na zajęcia hobbystyczne, zapytaj, czy ma chęć w nich uczestniczyć;

– Pamiętaj, że jako dorosła osoba jesteś przewodnikiem swojego dziecka i jeśli ty nie pokażesz mu, jak może organizować swój czas, to ono nie będzie tego wiedzieć.

Bibliografia

Czajkowski K.: Rola zajęć pozaszkolnych w organizacji wolnego czasu dzieci i młodzieży – na tle doświadczeń Pałacu Młodzieży w Warszawie, „Biuletyn Pedagogiczny”1960, nr 5.

Pomykało W.: Vademecum dla rodziców dzieci od lat 6 do 10, Wydawnictwo Współczesne RSW „Prasa, Książka, Ruch”, Warszawa 1987, s. 239.

Czajkowski K.: Pozaszkolna praca opiekuńczo-wychowawcza, Wydawnictwo Związkowe CRZZ, Warszawa 1970.

Węgrzynowicz J.: Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne, Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, Warszawa 1971.

Dąbrowski Z.: Czas wolny dzieci i młodzieży, Warszawa 1966.

Okoń W.: Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, 2007.

Centrum Badania Opinii Społecznej, Czas wolny Polaków, Warszawa, październik 2010.