Jak rozmawiać z dziećmi o trudnych emocjach? Czy zdarzyło Ci się kiedyś usłyszeć od własnego dziecka: „Nie rozumiesz mnie!” albo „Nikt mnie nie słucha!”? A może Twoje dziecko zamyka się w sobie, zamiast powiedzieć, co czuje?
Trudne emocje (bo nie ma „złych emocji”, są tylko trudne) – złość, smutek, lęk, zazdrość – są naturalną częścią życia każdego człowieka, również małego. Problem w tym, że dzieci często nie wiedzą, co z nimi zrobić. A my, dorośli, nie zawsze potrafimy im w tym pomóc. Być może sami nie mieliśmy w dzieciństwie przestrzeni na rozmowy o emocjach. Może słyszeliśmy „Nie ma co płakać” albo „Przestań się złościć”.
Tylko że emocje nie znikają od samego zakazu ich przeżywania. One zostają. Dlatego tak ważne jest, by nauczyć dziecko, jak je rozumieć, nazywać i regulować – bez tłumienia, bez wstydu, bez poczucia winy, a także, jak budować zdrowe relacje, w których samoświadomość związana z trudnymi uczuciami jest bardzo ważna.
Jak to zrobić? Właśnie o tym jest ten artykuł.
Trudne emocje u dzieci – skąd się biorą?
Każde dziecko odczuwa emocje intensywnie, a dzieci czują te emocje bardzo głęboko. Nie ma jeszcze wypracowanych strategii radzenia sobie z nimi, dlatego jego reakcje mogą wydawać się „przesadzone” z perspektywy dorosłego. Co więcej, mogą się objawiać nie tylko w „obiektywnie” trudnych sytuacjach. Dlaczego w cudzysłowie jest słowo „obiektywnie”? No bo jak ocenisz, czy sytuacja jest dla kogoś faktycznie trudna? To, że dla Ciebie upadek z roweru to błahostka, to nie znaczy, że dla Twojego sześciolatka jest tak samo. Co dalej z tymi emocjami i wyzwaniami emocjonalnymi?
Przykłady?
Złość – bo coś nie poszło po jego myśli, bo ktoś zabrał mu zabawkę, bo nie potrafi jeszcze czegoś zrobić.
Smutek – bo nie dostało zaproszenia na urodziny, bo zgubiło ukochany kamyk, bo tęskni.
Lęk – bo boi się ciemności, hałasu, rozłąki.
Zazdrość – bo koleżanka ma coś fajnego, bo brat dostał więcej uwagi.
Poczucie winy i wstyd – bo ktoś skrytykował jego rysunek, bo nie spełniło czyichś oczekiwań.
Każda z tych emocji ma swoją funkcję. Złość pokazuje, że jakaś potrzeba nie została spełniona. Smutek pomaga się zatrzymać i przeżyć stratę. Lęk chroni przed zagrożeniem. Zazdrość może być motorem do działania. Problem pojawia się wtedy, gdy dziecko nie dostaje wsparcia w przeżywaniu tych emocji i gdy jego przeżycia (czasem bardzo skomplikowane) nie są mu tłumaczone i wyjaśniane w przystępny sposób.
Jak stworzyć przestrzeń do rozmowy, która daje poczucie bezpieczeństwa? Jak rozmawiać z dziećmi o trudnych emocjach?
Dziecko musi czuć, że jego emocje są mile widziane – nawet te trudne. Ważne jest również, aby rodzice potrafili zarządzać swoimi emocjami, aby stworzyć bezpieczne środowisko. To, jak my jako dorośli na nie reagujemy, uczy je, czy może o nich mówić, czy lepiej je ukrywać.
Nie oceniaj – zamiast „Przestań się tak wściekać”, spróbuj: „Widzę, że jesteś bardzo zdenerwowany. Co się stało?”
Daj czas – jeśli dziecko jest w silnej emocji, nie zasypuj go pytaniami. Czasem wystarczy po prostu być obok.
Bądź dostępny – nie tylko wtedy, gdy dziecko ma „dobry humor”. Pokazuj, że może na Ciebie liczyć również wtedy, gdy coś je przytłacza.
Twoja postawa wobec dziecka ma ogromny wpływ na to, jakie strategie radzenia sobie z emocjami Twoje dziecko wybierze w przyszłości, dlatego zachowaj rozsądek i pamiętaj, że właśnie wyposażasz maluchy w niesamowicie istotne narzędzia na przyszłość dla zdrowego traktowania siebie i innych ludzi.
Rozpoznawanie i nazywanie emocji
Rozpoznawanie i nazywanie emocji jest pierwszym krokiem w radzeniu sobie z trudnymi emocjami u dzieci. Dzieci często mają trudności z identyfikacją i nazewnictwem swoich uczuć, co może prowadzić do frustracji i niezrozumienia. Ważne jest, aby rodzice pomagali im w tym procesie.
Można to robić poprzez codzienne rozmowy, w których rodzice używają prostych słów do opisania różnych emocji. Na przykład, gdy dziecko jest smutne, można powiedzieć: „Widzę, że jesteś smutny, bo nie mogłeś się pobawić z kolegami.” Takie podejście pomaga dziecku zrozumieć, co czuje i dlaczego.
Książki i gry edukacyjne również mogą być pomocne w nauce emocji. Istnieją liczne publikacje i aplikacje, które wprowadzają dzieci w świat uczuć w sposób przystępny i zabawny. Dzięki nim dzieci mogą zaobserwować, że nie każdy czuje te same emocje w tych samych sytuacjach, co jest równie ważne w budowaniu empatii i zrozumienia.
Na potwierdzenie zdobytych umiejętności dzieci mogą otrzymywać dyplomy „Mistrz emocji”, co dodatkowo motywuje je do nauki. Dzieci mogą ruszyć w codzienność zaopatrzone w nową wiedzę, co zwiększa ich poczucie bezpieczeństwa i pewność siebie. Oczywiście, nie zabraknie momentu na wspólne dostrzeżenie swoich mocnych stron i zapisanie ich w formie sukcesów na specjalnych kartach Indeksu Sukcesów.
Jak rozmawiać z dziećmi o trudnych emocjach? – praktyczne wskazówki
Nazywaj emocje. Małe dzieci często nie potrafią określić, co czują. Możesz im w tym pomóc:
„Widzę, że jesteś smutny, bo musieliśmy wrócić z placu zabaw.”
„Wyglądasz na zdenerwowanego. Chcesz o tym porozmawiać?”
Opisz sytuację bez oceniania. Dzieci nie lubią, gdy ktoś mówi im, co powinny czuć. Lepiej opisać to, co widzisz:
Zamiast „Nie dramatyzuj”, spróbuj: „Wydaje mi się, że to było dla Ciebie trudne.”
Zadawaj otwarte pytania.
Zamiast: „Dlaczego się tak zachowujesz?” (co może zabrzmieć oskarżycielsko), spróbuj: „Jak się teraz czujesz?” „Co mogłoby Ci pomóc?”
Podziel się własnym doświadczeniem. Dzieciom łatwiej otworzyć się, gdy wiedzą, że nie są same w swoich emocjach, zwłaszcza gdy emocje biorą górę:
„Też czasem czuję się zdenerwowany, gdy coś mi nie wychodzi.”
„Ja też kiedyś bałam się burzy. Chcesz, żebym Ci opowiedziała, co mi pomagało?”
Zaproponuj wspólne rozwiązanie. Nie chodzi o to, by „naprawiać” emocje dziecka, ale o to, by pomóc mu znaleźć sposoby na radzenie sobie z nimi w miarę prosty sposób, dostępny dla nich na danym etapie rozwoju:
„Co możemy zrobić, żebyś poczuł się lepiej?”
„Czy jest coś, co mogłoby Ci pomóc następnym razem?”
„Możemy spróbować prostych ćwiczeń oddechowych, które pomogą Ci się uspokoić.”
Modelowanie zdrowego wyrażania emocji
Dzieci uczą się przez obserwację naszego zachowania, dlatego ważne jest, aby rodzice modelowali zdrowe sposoby wyrażania emocji. Oznacza to, że rodzice powinni otwarcie mówić o swoich uczuciach i pokazywać, jak radzić sobie z nimi w konstruktywny sposób.
Na przykład, zamiast tłumić złość, można powiedzieć: „Jestem teraz zły, potrzebuję chwili, żeby się uspokoić.” Taka postawa uczy dzieci, że wszystkie emocje są naturalne i że istnieją zdrowe sposoby ich wyrażania. Dzieci uczą się, że emocje nie są czymś, czego należy się wstydzić, ale czymś, co można kontrolować i wyrażać w sposób, który nie krzywdzi innych.
Rodzice powinni również pokazywać dzieciom, jak wyrażać emocje w sposób, który nie krzywdzi innych. Na przykład, zamiast krzyczeć, można powiedzieć: „Jestem zły, ale nie krzyczę, bo mogę zranić kogoś.” Taka postawa uczy dzieci, że emocje mogą być wyrażane w sposób, który szanuje innych, co jest kluczowe w budowaniu zdrowych relacji.
Modelowanie zdrowego wyrażania emocji przez rodziców nie tylko pomaga dzieciom radzić sobie z własnymi emocjami, ale także buduje zdrowe relacje w rodzinie. Dzieci uczą się, że można mówić o swoich uczuciach otwarcie i bez obaw, co wzmacnia ich poczucie bezpieczeństwa i zaufanie do rodziców.
Czego unikać w rozmowach o emocjach?
Bagatelizowania – „Nie przesadzaj, to nic takiego” ➡ Dla Ciebie to może drobnostka, ale dla dziecka to ogromne przeżycie, zwłaszcza w trudnych chwilach.
Narzucania gotowych rozwiązań – „Po prostu przestań się martwić” ➡ Dzieci potrzebują wsparcia w przeżywaniu emocji, a nie ich unieważniania.
Oceniania – „Jesteś taki marudny” ➡ Dziecko nie jest „złe”, „niegrzeczne” czy „histeryczne” – ono po prostu sobie nie radzi.
Odwracania uwagi – „Chodź, pobawimy się, zapomnisz o tym” ➡ Emocje nie znikają, gdy je ignorujemy. One wracają – czasem w jeszcze większej sile.
Jak wspierać dziecko w regulacji emocji na co dzień?
Bądź wzorem – dzieci uczą się przez obserwację. Jeśli Ty mówisz o swoich emocjach i zdrowo je wyrażasz, one też się tego nauczą, co jest kluczowe w radzeniu sobie nimi.
Wprowadź rytuały rozmowy o emocjach – np. wieczorne podsumowanie dnia: „Co było dziś fajnego? Co było trudne?” – co pomoże dziecku rozwijać umiejętność radzenia sobie z emocjami.
Wykorzystaj książki i zabawy – bajki o emocjach, karty z minkami, rysowanie „co mnie dziś ucieszyło, a co zasmuciło” mogą pomóc dziecku lepiej zrozumieć siebie.
Daj dziecku narzędzia do samoregulacji – głębokie oddychanie, ściskanie piłeczki, przytulenie – niech samo wybierze, co mu pomaga, gdy dziecko czuje się przytłoczone.
Podsumowanie – Jak rozmawiać z dziećmi o trudnych emocjach
Rozmawianie o trudnych emocjach nie jest łatwe – ani dla dzieci, ani dla dorosłych. Ale to właśnie te rozmowy budują poczucie bezpieczeństwa, uczą samoświadomości i przygotowują dziecko na dorosłe życie, pomagając mu zrozumieć własne emocje.
Nie musisz mieć gotowych odpowiedzi na wszystko. Wystarczy, że będziesz obecny, otwarty i gotowy na słuchanie.
A Twoje dziecko? Z czasem nauczy się, że każda emocja jest ważna, że można o niej mówić – i że zawsze może na Ciebie liczyć. ❤️
