Ryzyko dysleksji

Ryzyko dysleksji można rozpoznać na dość wczesnym etapie rozwoju dziecka i warto to zrobić, by już u podstaw pomóc mu w pokonaniu niektórych trudności.

Jak podaje G. Krasowicz-Kupis o dysharmoniach rozwojowych pisała już w latach 60. H. Spionek. Są to objawy dysharmonii rozwoju psychoruchowego, a więc opóźnienia niektórych funkcji poznawczych, funkcji ruchowych oraz ich integracji, które leżą u podstaw nabywania umiejętności czytania i pisania [Krasowicz-Kupis 2006: 19]. Dzieci potrzebują odpowiedniego czasu na opanowanie tych umiejętności, co jest kluczowe dla ich rozwoju. Opis przyczyn, a przede wszystkim objawów dysleksji, jest zatem dobrym wskaźnikiem diagnozowania ryzyka dysleksji już we wczesnym rozwoju dziecka.

Wczesna identyfikacja ryzyka dysleksji pozwala na wdrożenie odpowiednich działań wspierających. Ważne jest, aby zidentyfikować deficyty rozwojowe, które mogą wpływać na trudności w uczeniu się. Dzięki temu można zastosować odpowiednie działania terapeutyczne, które pomogą zminimalizować skutki tych trudności.

Definicja i objaśnienie – ryzyko dysleksji

Dysleksja to specyficzne trudności w uczeniu się, które dotykają dzieci, u których występuje zagrożenie ryzykiem dysleksji. Ryzyku dysleksji można zapobiec, jeśli rodzice i nauczyciele będą współpracować, aby rozpoznać symptomy ryzyka dysleksji i podjąć odpowiednie działania. Dzieci z ryzykiem dysleksji mają prawidłowy rozwój umysłowy. Mogą jednak mieć trudności z umiejętnościami uczenia, takimi jak umiejętności czytania i pisania.

Dysleksja rozwojowa jest jednym z rodzajów specyficznych trudności w uczeniu się. Mogą one wystąpić u dzieci w wieku przedszkolnym lub szkolnym. Dzieci z dysleksją rozwojową mogą mieć trudności z nauką czytania, pisania i innych umiejętności szkolnych. Ważne jest, aby rodzice i nauczyciele rozpoznali objawy dysleksji rozwojowej i podjęli odpowiednie działania. Chodzi o to, by pomóc dziecku w rozwoju jego umiejętności.

Ryzyko dysleksji może być związane z nieprawidłowym przebiegiem ciąży, porodu lub genetyką, gdy dziecko pochodzi z rodziny, w której występowały przypadki opóźnionego rozwoju mowy, leworęczność, dysleksja. Dzieci z grupy ryzyka wymagają szczególnej troski ze strony rodziców i wychowawców, aby uniknąć trudności w nauce i rozwoju psychomotorycznym.

W wieku przedszkolnym, dzieci z grupy ryzyka mogą mieć trudności z utrzymaniem równowagi. Może też wystąpić opóźniony rozwój mowy, trudności z tworzeniem rymów, rozpoznawaniem stosunków przestrzennych. Ważne jest, aby rodzice i nauczyciele prowadzili zabawy ruchowe, które pomagają w rozwoju umiejętności motorycznych i kinestetyczno-ruchowego.

Dzieci z ryzykiem dysleksji mogą mieć trudności z pisaniem, czytaniem, zaburzeniami słuchowymi, trudnościami z rozpoznawaniem głosek i sylab. Ważne jest, aby rodzice i nauczyciele rozpoznali te objawy i podjęli odpowiednie działania, aby pomóc dziecku w rozwoju jego umiejętności.

Wszystko zależy od tego, jak szybko rodzice i nauczyciele rozpoznają potrzeby dziecka i zareagują na nie. Wydawnictwo Harmonia oferuje wiele materiałów i pomocy dla rodziców i nauczycieli, aby pomóc dzieciom z ryzykiem dysleksji. Dzieci z grupy ryzyka dysleksji wymagają wnikliwej obserwacji i pomocy w momencie pojawienia się trudności, aby uniknąć problemów w przyszłości.

Nauka procesu pisania a ryzyko dysleksji

Umiejętność pisania, czyli umiejętność dokonywania transformacji ciągu fonicznego na ciąg graficzny, wymaga przyswojenia siebie systemu znaków graficznych oraz zasad pisowni, służących do przedstawiania mowy dźwiękowej za pomocą znaków graficznych. Pisanie jest procesem złożonym, na który składają się trzy fazy:

1. W pierwszej fazie pisania uczestniczy analiza słuchowa (proces obejmujący rozkładanie na części materiału słuchowego – dźwięki, zdania, słowa, w celu budowania całości słowa) oraz kinestezja artykulacyjna (czucie ułożenia narządów artykulacyjnych, czucie napięcia mięśniowego tych narządów, właściwego artykulacjom poszczególnych głosek; jest to informacja z mięśni narządów artykulacyjnych o ich aktualnej pozycji). Procesy te umożliwiają wydzielenie z wyrazów ich elementarnych części składowych.

2. Faza kolejna polega na przekodowaniu tych elementów na obrazy wzrokowe liter, czyli grafemy, będące elementami przestrzennymi. Odbywa się to przy udziale analizatora wzrokowego.

3. W trzeciej fazie następuje zamiana obrazków wzrokowych liter w system odpowiednich ruchów ręki, programowanych zapewne w korowej reprezentacji analizatora kinestetycznego (ruchowego, równowagi) ręki.

Przyczyny dysleksji

Jako przyczyny dysleksji często wymienia się sześć koncepcji:

– genetyczna – dziedziczenie zaburzeń funkcjonowania centralnego układu nerwowego;

– organiczna – uszkodzenie struktur mózgu w okresie okołoporodowym;

– hormonalna – nadprodukcja testosteronu (męskiego hormonu w okresie prenatalnym); zablokowanie rozwoju lewej półkuli mózgu;

– opóźnionego dojrzewania centralnego układu nerwowego – zaburzenia funkcjonowania centralnego układu nerwowego powstałe we wczesnym okresie rozwoju;

– psychodysleksji – zaburzenia emocjonalne (teoria nieudokumentowana badaniami);

– zaburzeń metabolizmu kwasów tłuszczowych, powodujących uszkodzenie szlaków wielkokomórkowych.

U dzieci z dysleksją występują często równocześnie wady wymowy. Do tego niezakończony lub opóźniony rozwój mowy, zaburzenia słuchu fonemowego (pozwala on wyodrębnić z potoku mowy wyrazy, w wyrazach – sylaby, w sylabach – głoski oraz uchwycić kolejność głosek w wyrazie), opóźniony proces ustalania się dominacji ręki, niejednorodna lub lewostronna lateralizacja (dominacja stron ciała), zaburzenia uwagi i pamięci [Cieszyńska 2001: 12]. Wsparcie dzieci z ryzykiem dysleksji często obejmuje różnorodne formy terapii, które są dostosowane do indywidualnych potrzeb dziecka, co ma na celu wyeliminowanie trudności w uczeniu się.

Objawy i symptomy ryzyka dysleksji

Najwcześniejszymi objawami świadczącymi o ryzyku dysleksji, a później dysleksji, są objawy dotyczące dwóch sfer: funkcji ruchowych oraz funkcji mowy. Niektóre są już zauważalne w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym [Krasowicz-Kupis 2006: 18]. Jednak wciąż zdarza się, że: Często ignorowane są sygnały widoczne już w pierwszym roku życia – późniejszy czas utrzymywania sztywno główki, siadania, stania i stawania oraz chodzenia powinny skłaniać do wczesnej diagnozy oraz stymulacji rozwoju funkcji motorycznych i poznawczych [Korendo 2009: 4]

Jako pierwszy niepokojący objaw należy uznać opóźnienie rozwoju mowy (pojawienie się pierwszych słów i zdań, tempo ich przyrostu). Rozwój psychomotoryczny dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się czytania i pisania przebiega nietypowo i jest nieharmonijny. Dzieci takie zatem później niż ich rówieśnicy wypowiadają pierwsze słowa, zdania proste i złożone. Raczkują słabo lub w ogóle, zaczynają późno chodzić, biegać, mają trudności z utrzymaniem równowagi. Są mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze np.: mycie rąk, ubieranie się, jedzenie łyżeczką [Krasowicz-Kupis 2006: 20].

Inne objawy i symptomy – ryzyko dysleksji

Uważna obserwacja rozwoju dziecka od 0 do 3 roku życia pozwala dostrzec nieprawidłowości w zakresie:

– rozwoju mowy (opóźnione gaworzenie oraz gaworzenie samonaśladowcze, brak rozumienia wypowiedzi o zabarwieniu emocjonalnym przed ukończeniem 1. roku życia, brak pierwszych słów ok. 1 roku życia, brak prostych zdań ok. 2 roku życia, wady wymowy);

– rozwoju motoryki (rozwoju ruchowego dziecka): dużej (późne rozpoczęcie chodzenia, brak koordynacji ruchów podczas chodzenia i biegania, niechęć do jazdy na rowerku, wspinania się, zabaw ruchowych); małej (niechęć do rysowania, malowania, zajęć manualnych, niezdarność manualna, niechęć do układania z klocków); Dzieci mogą mieć trudności w nauce jazdy na hulajnodze, co wskazuje na problemy z utrzymywaniem równowagi.

– praksji oralnej (problemy artykulacyjne, upraszczanie grup spółgłoskowych, skracanie wyrazów np. do jednej sylaby, kłopoty z ruchami naprzemiennymi, stąd liczne odpodobnienia) [Korendo 2009: 4].

W wieku przedszkolnym (3-5 lat) można zauważyć natomiast następujące symptomy: Opóźnienia rozwojowe mogą być mocno widoczne w tym okresie.

– mała sprawność ruchowa całego ciała: dziecko słabo biega, ma trudności w utrzymaniu równowagi np. podczas chodzenia po linii, krawężniku;

– mała sprawność ruchowa rąk: trudności i niechęć do samoobsługi (zapinanie guzików, sznurowanie butów, nawlekanie koralików), nieprawidłowe trzymanie ołówka, kredki;

– słaba koordynacja wzrokowo-ruchowa: trudności sprawia budowanie z klocków, rysowanie (jako 3-latek – koła, jako 4-latek – kwadratu i krzyża, jako 5-latek – trójkąta);

– opóźniony rozwój lateralizacji lub lateralizacja lewostronna, skrzyżowana;

– zaburzenia rozwoju spostrzegania wzrokowego i pamięci wzrokowej: trudności w układaniu puzzli, pociętych obrazków, w wykonywaniu układanek;

– opóźniony rozwój mowy: trudności z wypowiadaniem złożonych wyrazów, budowaniem wypowiedzi, nieprawidłowa artykulacja wielu głosek [Krasowicz-Kupis 2006: 18-20]. O dysleksji mówimy, gdy występują trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania.

Na co warto zwrócić uwagę analizując ryzyko dysleksji

M. Korendo podkreśla także, że należy zwrócić szczególną uwagę na wczesnym etapie rozwoju na prawidłowo kształtujący się proces lateralizacji (dominacja jednej ze stron ciała). Badanie diagnostyczne można przeprowadzić już u dziecka, które ukończyło 3. rok życia. Choć jest to jeszcze czas, w którym proces kształtowania się dominacji stronnej może jeszcze trwać. Jeżeli natomiast w 4. roku życia dziecka, nie nastąpiło ostateczne ustalenie lateralizacji, jest to wyraźny sygnał nieprawidłowości omawianego procesu [Korendo 2009: 5]. Współpraca z nauczycielami jest kluczowa dla wczesnego wykrywania trudności i zapewnienia adekwatnej pomocy edukacyjnej oraz terapeutycznej.

Warto również zwrócić uwagę na trudności dzieci w używaniu nożyczek. To może wpływać na ich zdolności ruchowe podczas samoobsługi i innych aktywności manualnych.

Ocena umiejętności dzieci w zakresie zapamiętywania i recytowania krótkich wierszyków oraz piosenek jest istotnym wskaźnikiem ich rozwoju językowego.

Trudności w wymienianiu pór roku mogą być oznaką opóźnienia w rozwoju funkcji językowych oraz zdolności do organizacji czasowej u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Rodzic odgrywa kluczową rolę w procesie diagnozowania i wsparcia dzieci z ryzykiem dysleksji.

Problemy związane z orientacją przestrzenną i w schemacie ciała mogą wskazywać na ryzyko wystąpienia zaburzeń, takich jak dysleksja.

Odpowiednia diagnoza i pomoc w szkole są kluczowe dla minimalizowania trudności związanych z nauką i zapewnienia dzieciom sukcesów edukacyjnych.

Dzieci mogą z trudem radzić sobie z różnymi formami ruchu oraz zabawami manipulacyjnymi, co wpływa na ich rozwój.

Umiejętności uczenia się są kluczowe dla prawidłowego rozwoju dziecka, zapewniając mu dobre samopoczucie oraz adekwatną samoocenę.

Wiek przedszkolny jest kluczowy dla obserwacji objawów ryzyka dysleksji, które mogą wpływać na rozwój językowy i umiejętności.

Opóźnienia w rozwoju motorycznym wpływają na zdolność dzieci do uczestniczenia w różnych zabawach ruchowych.

Dostosowanie wymagań edukacyjnych wobec dzieci z ryzykiem dysleksji jest kluczowe, aby wspierać je w trudnych zadaniach.

Problemy z zapamiętaniem mogą wpływać na proces uczenia się oraz ogólny rozwój dzieci.

Problemu nie wolno lekceważyć

Większość dzieci nie ma trudności w przyswajaniu sobie umiejętności pisania i czytania. Istnieje jednak pewien procent dzieci, które nie potrafią opanować w pełni kodu graficznego. Mylą litery i nie mogą zapamiętać zasad pisowni. Trudności w pisaniu i czytaniu niezauważone przed czasem, zanim jeszcze dziecko pójdzie do szkoły, mogą spowodować wiele negatywnych skutków. Rozpoznawanie i reagowanie na specyficzne potrzeby dzieci z ryzykiem dysleksji, jest kluczowe, aby zapobiec trudnościom w nauce oraz dysharmonii w rozwoju psychomotorycznym dziecka. Dziecko zniechęcone przez pierwsze niepowodzenia szkolne może zacząć wycofywać i zamykać się w sobie. Może mieć także poczucie winy. Czuć się gorsze, bezradne wobec problemu, z którym nie jest w stanie sobie poradzić samo [Styczek 1981: 509-510].

Nie wolno pozostawiać tego problemu bez rozwiązania, należy szukać sposobów udzielania pomocy takiemu dziecku. Najważniejsze jest to, aby we wczesnym etapie życia zwracać uwagę na trudności dziecka. Dokonywać odpowiedniej obserwacji, co pomoże z pewnością w ustaleniu wczesnej diagnozy. Należy działać szybko, gdyż jak podaje M. Korendo: Czas analizowania niepokojących objawów niebezpiecznie sie przedłuża, a w konsekwencji dziecko trafia do specjalisty dopiero wtedy, kiedy przestaje być zagrożone dysleksją, a staje się dyslektyczne [Korendo 2009: 3].

Bibliografia:

Cieszyńska J., 2001, Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji, Kraków.

Korendo M., 2009, Dysleksja – problem wciąż nieznany, [online:] https://www.konferencje-logopedyczne.pl, Kraków.

Krasowicz-Kupis G., 2006, Dysleksja rozwojowa. Perspektywa psychologiczna, Gdańsk Styczek I., 1981, Logopedia, Warszawa