Ojciec, piesek i Karol Wojtyła

Mówi się, że literatura jest odzwierciedleniem świata, w którym żyjemy. Jaka więc rzeczywistość wyłania się z książek skierowanych do młodych odbiorców literackich? Jakimi problemami żyje współczesny świat?

Tata

Jednym z bohaterów, którzy pojawiają się na łamach książek dla dzieci jest postać ojca. Widać go w różnych wcieleniach. Czasami taty brakuje w domu, nie ma go, gdzieś zniknął i dziecko bardzo cierpi z tego powodu. Tak jest w książce Anny Onichimowskiej i Marcina Bruchnalskiego zatytułowanej  „Daleki rejs”.

W zupełnie innym klimacie pokazana jest relacja dziecka z ojcem w dziele, które napisał Markus Majalouma, zatytułowanym  „Tato, w studni nie ma wody!”. Tutaj przedstawiono sielski obraz rodziny, w której tata pełni rolę swoistego przewodnika. Jest to familia, do której każdy z nas chciałby należeć, bo żyje ona w niestandardowy sposób, ma wiele czasu na poznawanie świata i spędzanie go razem.

Inną relację ma z własnym tatą dziewczynka z książki, którą napisali Gianni Rodari oraz Katarzyna Bajerowicz: „Bajki przez telefon”. Tym razem rodzic pracuje jako przedstawiciel handlowy i jest całymi dniami nieobecny w domu. Chcąc mieć kontakt z własnym dzieckiem dzwoni do niego co wieczór i opowiada bajki. Wiadomo – są one krótkie, bo do ich przekazu używa telefonu komórkowego, ale pełne miłości. Skoro tata nie może być obecny przy dziecku osobiście, to chociaż tak uczestniczy w jego życiu.

W dużo lepszej sytuacji jest ojciec z wierszowanej opowieści, która została napisana przez Agnieszkę Frączek oraz Anqelique Pelletier „Kochany tatuś”.  Jest to swoisty pean głoszący, jak super jest mieć tatę, ile fantastycznych rzeczy można z nim robić w życiu.

Na uwagę zasługuje także popularna „Kacperiada” – humorystyczne opowiadania, napisane z pozycji tatusia małego Kacperka. Postać tę stworzył Grzegorz Kasdepke i przedstawił ojca, jako ciepłego, pełnego poczucia humoru człowieka.

Współczesne problemy

Mali bohaterowie literatury dziecięcej muszą borykać się z różnymi problemami współczesnego świata. Jednym z nich jest powszechne zjawisko rozwodów, na których zawsze najbardziej cierpią dzieci. W takiej sytuacji jest bohaterka stworzona przez Jacqueline Wilson w książce „Dziewczynka z walizkami”. Mała przeżywa nową sytuację, jaka powstała po rozwodzie rodziców i ma problemy, jak odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Mama ma nowego tatę, tata nową mamę, każde swoje dzieci, a ona co tydzień nową sypialnię. Dla małego człowieka sytuacja taka jest zaburzeniem całego jego dotychczasowego życia.

Postacie pojawiające się w literaturze dziecięcej muszą opuścić swój ukochany dom nie tylko z powodu rozwodu rodziców. Konieczność taka pojawia się także w związku ze zjawiskiem globalizacji, bezrobocia i – co za tym idzie – emigracji zarobkowej. Tak jest w książce Barbary Gawryluk noszącej wymowny tytuł „Moje Bullerbyn”. Autorka odwołuje się do znanej w literaturze dziecięcej miejscowości po to, by przedstawić sytuację dziewczynki, która musi wyjechać do Szwecji i opuścić cały swój ukochany świat. Najtrudniejsze jest dla niej to, że musi rezygnować z tańczenia ukochanego hip-hopu i rozstać się z przyjaciółmi. I tak, jak u poprzedniej bohaterki, dominuje u niej poczucie alienacji.

Konieczność rozstania się z Polską przeżywają też postacie Magdaleny Zarębskiej i  Artura Gołębiowskiego z książki „Ida, konie i reszta świata”. Oto tata zmienia pracę i dzieci stają wobec faktu przeprowadzki do Paryża. Dziewczynki wraz z mamą uwielbiają jeździć konno i dla nich konieczność rozstania się z ukochanymi zwierzętami jest życiowym dramatem związanym z emigracją zarobkową taty.

Czasami kwestia wyjazdów służbowych opisywana jest w literaturze dziecięcej poprzez przedstawienie życia dzieci, których rodzice wyjechali z domu w związku z obowiązkami zawodowymi. Tak jest u Ewy Grętkiewicz w książce „Dostaliśmy po dziecku”, gdzie 2 młodszych dzieci zostaje pod opieką starszego rodzeństwa. Autorka przedstawia nową sytuację w sposób lekki i humorystyczny, aczkolwiek nie oszczędza opisów trudnych sytuacji, które pojawiły się w związku z faktem, że w domu nie ma rodziców.

Choroby

Zjawisko wyjazdów z rodzinnego domu nie zawsze jest związane z obowiązkami zawodowymi. Motywem opuszczania swojego dotychczasowego świata mogą być także względy rodzinne. Tak jest w książce Ewy Ostrowskiej zatytułowanej „Księżniczka i wszy”. Tutaj dziewczynka zmienia miejsce zamieszkania, bo musi zajmować się swoją chorą babcią. Niestety nie może odnaleźć się w nowym środowisku i jest to dla niej sytuacja niezwykle trudna.

Zagadnienie choroby i problemów z tym związanych wielokrotnie można odnaleźć w utworach dla najmłodszych. Bohaterowie współczesnych książek dla dzieci mają wiele poważnych dolegliwości zdrowotnych. Oto Sally Nicolas w książce „Olivier i zeszyt z marzeniami” rysuje postać 11-letniego chłopaka chorego na białaczkę, który opisuje swoje życie w formie pamiętnika.

Z kolei Irena Landau w książce „Uszy do góry” przedstawia zmienione przez wypadek życie dziewczynki, która teraz musi nauczyć się żyć na wózku inwalidzkim.

Inni autorzy – Wojciech Widłak i  Paweł Pawlak – stworzyli bohatera, który ma poważną wadę serca. Trudności dnia codziennego, z którymi musi się on borykać w związku z wadą serca opisali w książce „Dwa serca anioła”. Może ona być swoistym instruktażem dla dzieci z takimi problemami zdrowotnymi i podpowiedzią, jak radzić sobie w życiu z niewidoczną na zewnątrz niepełnosprawnością.

Na rynku wydawniczym pojawiają się też pozycje, które traktują problematykę choroby dziecka z pozycji człowieka, który już zakończył ziemską wędrówkę. Tak dzieje się w książce napisanej przez Constanze Kopp zatytułowanej „Najdalsza podróż”. Tutaj bohaterką jest dziewczynka, która była ciężko chora i zmarła jako dziecko i zza światów opowiada o swoim ciężkim życiu. Utwór jest plonem wizyt autorki w hospicjum dla dzieci, która w ten sposób wchodzi w ciężką tematykę odchodzenia najmłodszych.

Można też odnaleźć opisy zwyczajnych, łagodnych dolegliwości zdrowotnych. Tak dzieje się w książce, którą napisała Valeria Ricciardi: „Gorączka”. Tym razem bohaterami są Gorączka i Przeziębienie, które przychodzą do małego Augusta i uświadamiają go, jaką ważną rolę spełniają w walce z wirusem grypy.

Literatura dla młodego czytelnika nie tylko kreśli postać chorego dziecka. Swoje problemy zdrowotne mają także dorośli. Dzieje się tak z mamą, która przeżywa depresję w książce, którą napisali Gro Dahle i Svein Nyhus: „Włosy mamy”. Tym razem została zastosowana konwencja baśni. Autorka używając poetyckiego języka uwrażliwia młodego czytelnika na problem choroby, która jest niewidoczna dla oczu, a robi w życiu ogromne spustoszenie.

Inność

Współczesna literatura dziecięca często porusza tematykę różnorodności otaczającego nas świata. Bohaterowie pokazują, że świat nie jest jednorodny, że każdy z nas jest inny i fakt ten trzeba zaakceptować. Tak jest w książce Roksany Jędrzejewskiej-Wróbel: „Kamienica”. Bohaterami są zwierzęta, które reagują bardzo źle na nowego mieszkańca kamienicy – ekscentryczną Klarę, prześcigają się w kopaniu dołków wobec „nowej”. Najgorsze dla mieszkańców – świnek – jest to, że jest ona szczęśliwa. Autorka pokazuje, że nie wszyscy muszą mieć jednakowy temperament i filozofię życiową. I niedobrze się dzieje, gdy ludźmi kieruje zawiść z powodu czyjejś odmienności.

Inny pomysł na życie, niż reszta populacji ma także wilczek stworzony przez Gerda Wagenera i Józefa Wilkonia w książce pt. „Wilczek”. Tytułowy bohater nie dość, że jest bardzo łagodny, to nie odżywia się tak, jak inne wilczki i tak jak poprzednio wspomniana bohaterka spotyka się z dużymi problemami ze strony lokalnej społeczności.

O różnorodności świata przekonuje się bohaterka książki Zofii Staneckiej i  Marianny  Oklejak: „Basia i upał w zoo”. Dziewczynka doświadcza tam, jak skrajnie różne mogą być zachowania zwierząt.

O odmienności wyglądu traktuje książka szwedzkich autorów Lotta Olsson i Marii Nilsson Thore: „Dziwne zwierzęta”. Tym razem bohaterami są zwierzęta, które dywagują na temat odmiennego wyglądu różnych osobników. Tolerancja dla czyjejś inności to przesłanie tej książki. Same główne postacie tego dzieła też są rzadko spotykane w literaturze – mrówkojad oraz orzesznica, czym autor zwraca uwagę na różne formy życia.

Czasami odmienność jest spowodowana chorobą. Tak dzieje się w przypadku bohatera książki, którą napisał Andreas Steinhofel: „Rico, Oskar i Głębocienie”. Tym razem bohaterem jest niepełnosprawny chłopczyk, który odbiera świat inaczej niż dzieci zdrowe. Ma problemy z mówieniem oraz z koncentracją. Ale ma wiele wartościowych cech, które dodają mu wielkiego uroku osobistego. Autorka pokazuje, że nawet ci, którzy są niepełnosprawni mają dużo do zaoferowania.

Książki o książkach

Oprócz opisu rzeczywistości literatura dziecięca stworzyła bohaterów książek, którzy cechują się  pozytywnym nastawieniem do świata literackiego. Tak dzieje się w utworze, który napisali Christian Jolibois i Christian Heinrich, zatytułowanym „O chłopcu, który lubił bajki”. Oto stary szczur bajarz regularnie czyta w kurniku bajki, które sprawiają, że kury mogą przenieść się do magicznej krainy. Całość utrzymana jest w lekkiej, przyjemnej konwencji i zachęca milusińskich do sięgania po literaturę.

Podobne przesłanie wyłania się z książki Małgorzaty Gutowskiej-Adamczyk i Wandy Orlińskiej „Opowieści pana Rożka”. Otóż bohaterem jest sprzedawca lodów, które mają smak baśni. Któreż dziecko nie lubi lodów? Skoro autor nadaje im taki, a nie inny smak przekonuje, że czytanie jest czymś przyjemnym. Jego bohaterowie przeżywają wiele problemów typowych dla najmłodszych. Oto jednemu z nich pojawia się w życiu rodzeństwo, innemu brakuje przyjaciela, z którym mógłby się pobawić.

Zwykłe, trudne pytania

Zwykłe sytuacje i emocje dnia codziennego małego dziecka są udziałem bohaterki Anety Krella-Moch, stworzonej w książce „Królewna Lenka i awantura o skarb”. Tutaj mała dziewczynka szybko się złości, popada w humorki, uczy się, co to przyjaźń i jak można sobie radzić z problemami.

Trudnej sztuki kontaktów międzyludzkich próbuje się nauczyć także zwierzątko z „Bajki o jeżyku” Anny Grzywy. Mały bohater poprzez przygody uczy się, jak funkcjonować w świecie.

Spojrzenie małego dziecka na otaczający go świat pojawia się w książce Roksany Jędrzejewskiej-Wróbel „Florka – z pamiętnika ryjówki”. Bohaterem jest wymienione w tytule zwierzątko, które ma problemy typu gdzie się chowa czas, gdzie jesteśmy, kiedy śpimy? Kto z nas nie pytał o takie kwestie, kiedy miał 4-6 lat?

W literaturze dziecięcej bohaterowie zwierzęcy nie tylko służą do przekazania treści dydaktycznych, czasami jest to swoisty instruktaż, jak się z nimi obchodzić. Tak jest u Holly Webb: „Kora jest samotna” – bohaterowie mają pieska i przeżywają problemy związane z trudną sztuką opiekowania się nim. Fantastyczna pozycja dla rodziców i ich dzieci przed zapadnięciem decyzji o kupnie czworonoga.

Ta sama autorka stworzyła innego psiego bohatera w książce „Figa tęskni za domem”. Tym razem opowiada o tym, jak pies musiał zostać rozłączony – w związku z przeprowadzką – z jego dawną właścicielką. Szybko jednak okazało się, że prawdziwa przyjaźń między człowiekiem, a zwierzęciem nie zna granic. Mały czytelnik dowiaduje się z niej, jak wielka jest psia wierność.

Przeszłość

Współczesna literatura dziecięca często porusza tematykę historyczną. Mały czytelnik dostaje bohatera, który może przenieść go w zamierzchłe czasy. Dzieje się tak w książce Zofii Kaliskiej „Niezwykła podróż do Starożytności”. Tutaj 10 i 12-letni bohaterowie pozwalają czytelnikowi przenieść się do epoki antyku, w której przeżywają wiele ekscytujących przygód i przy okazji poznają kulturę, zabytki i zwyczaje tamtych czasów.

Z kolei w czasy średniowiecza przenoszą czytelnika bohaterowie stworzeni przez Aleksandra Mizielińskiego i Daniela Mizielińskiego „Dawno temu w Mamoko”.

Inny bohater – kot – pomaga najmłodszym doświadczyć życia odkrywcy z czasów Krzysztofa Kolumba. Andrzej Urbańczyk i Artur Gołębiowski swoją książką „Diego – kot Krzysztofa Kolumba” dają szansę małym podróżnikom poznać pradzieje żeglugi morskiej.

Maluchy, które chciałyby poznać przeszłość Europy mogą to uczynić w towarzystwie pingwina. Jan Bajtlik w książce „Europa Pingwina Popo” dał niepowtarzalną szansę zapoznania się z przeszłością naszego kontynentu.

Historia nie zawsze musi być odległa, by była nieznana. Wystarczy sięgnąć do czasów PRL-u. Dla dzieci – nieznane, dla rodziców – wspomnienie ich dzieciństwa. Magdalena Zarębska i Agnieszka Semaniszyn napisały znakomitą książkę dla całej rodziny „Kaktus na parapecie”. Jej bohaterowie przenoszą czytelnika w lata 70-te XX wieku, kiedy nie było tabletów i telefonów komórkowych, a za wszystkim trzeba było odstać w długich kolejkach. Znajdujemy się we Wrocławiu z końca lat 70-tych i od razu wracamy do wspomnień. Zabawy w kapsle, stukanie po kaloryferze jako forma komunikowania się z sąsiadem, przegrywanie piosenek z radia na magnetofon szpulowy… to już historia.

Sławni ludzie

Współczesny czytelnik nie tylko ma możliwość przenieść się do dawnych czasów. Ma okazję także poznać zwykłe życie sławnych ludzi. Wystarczy wspomnieć o książce Łukasza Dębskiego i  Anny Kaszuby-Dębskiej: „Felicjanek 10”, która jest opowieścią o Karolu Wojtyle i jego życiu w Krakowie.

Z kolei miłośnicy wielkiego astronoma Mikołaja Kopernika mogą przenieść się w jego czasy i poznać jego losy poprzez książkę Marcina Przewoźniaka: „Mikołaj Kopernik. Chłopak, który sięgnął do gwiazd”.

Bohaterem literatury dziecięcej jest także św. Jan Bosko. Jego życie i działalność opisuje Eliza Piotrowska w utworze „Święty Jan Bosko”, która może być interesującą lekturą na letnią porę…

Współczesna literatura dziecięca stworzyła różnorodnego bohatera. Często – zwłaszcza w przypadku książek dla najmłodszych – jest to zwierzątko. Postacie, które pojawiają się w książkach, zachęcają milusińskich do kontaktu z literaturą, uczą, że świat jest ciekawy, bo jest różnorodny i zachęcają do tolerancji. Niekiedy opowiadają o ciężkim życiu schorowanego, małego człowieka czy o samotności dziecka, kiedy w rodzinie nie układa się dobrze. Kreślą postać ojca, który ma wiele fajnych pomysłów na życie, ale czasami może to być ojciec, który zawodzi i znika z życia dziecka.

Bohaterowie przenoszą też w świat przeszłości i pokazują losy sławnych ludzi. Dają dzieciom wiele wartościowych wskazówek jak żyć, jakich dokonywać wyborów i co jest trwałą wartością. Kreślą życie takie, jakie jest naprawdę – z jego radościami i smutkami. Warto by dzieci XXI wieku ich znały i żyły z nimi w bliskiej przyjaźni.

Bibliografia:

Praca zbiorowa „Bezpieczna bajka” Warszawa 2011, Wydawnictwo Nasza Księgarnia.
Andrzej Z. Makowiecki: „1600 postaci literackich” Warszawa 2011, Wydawnictwo Naukowe PWN S.A.
Cordula Pertler, Reinhold Pertler: „Baśnie w przedszkolu” Kielce 2012, Wydawnictwo „Jedność”.