Mama w połogu

W którym momencie zaczyna się połóg? W pierwszej minucie po porodzie?

Z połogiem mamy do czynienia wtedy, kiedy skończył się poród. Poród kończy się z chwilą, kiedy pacjentka urodzi łożysko i jest to trzeci okres porodu. Po ukończonym porodzie jest jeszcze okres bezpośredniej obserwacji pacjentki w warunkach bloku porodowego, który często nazywany jest IV okresem porodu. Jeśli był to poród fizjologiczny, czyli drogami i siłami natury – obserwacja trwa ok. 2-3 godzin, w przypadku zaś porodu zabiegowego – nieco dłużej, 4-5 godzin.

Poród zabiegowy – czyli cesarskie ciecie?

Nie tylko. To także poród przy użyciu próżnociągu (wyciągacza próżniowego – wyj. red.) lub przy udziale kleszczy. Porodem zabiegowym jest również odebranie porodu w położeniu  podłużnym miednicowym. Czwarty okres wymaga zatem obserwacji w sali porodowej, aby możliwie jak najwcześniej wykryć obecność ewentualnych powikłań poporodowych.

Kiedy zatem zaczyna się taki, powiedzmy, prawdziwy połóg?

Po czwartym okresie porodu, z chwilą przeniesienia pacjentki na oddział położniczy. Połogiem nazywamy czas poporodowy, kiedy cofają się ciążowe zmiany ogólnoustrojowe oraz w obrębie narządu rodnego.

Pierwsze godziny połogu to kolejne skurcze. Ile ich jeszcze kobieta może przeżyć – poród, zaraz po nim skurcze połogowe…

To prawda. Skurcze mięśnia macicy w pierwszych dniach połogu są odczuwalne i mogą być bolesne. Jest to proces fizjologiczny związany z inwolucją macicy, gdy dolegliwości bólowe w dole brzucha są silne, można doraźnie podać środek  przeciwbólowy, np. paracetamol.

Jak chodzi o fazy połogu – na co zwracać szczególną uwagę? Jakie mogą wystąpić powikłania?

Ze względu na dynamikę procesów inwolucyjnych w połogu wyróżnia się trzy okresy. Pierwszy obejmuje 24 godziny po porodzie, w którym mogą wystąpić ostre powikłania poporodowe. Drugi – wczesny – obejmujący pierwszy tydzień połogu. Trzeci – odległy okres połogu, w którym następuje pełna inwolucja narządu rodnego oraz powrót czynności ogólnoustrojowych do stanu sprzed ciąży. Trzeba wyróżnić powikłania ostre, wczesne i późne. Ostre – mogą wystąpić do 24 godzin od porodu. Natomiast powikłania wczesne – występują w 1. tygodniu po porodzie, późne do 6. tygodnia. Połóg trwa zwykle ok.  6 tygodni.

Jakie są najgroźniejsze powikłania, które mogą wystąpić w trakcie połogu?

Najgroźniejszym jest krwotok z dróg rodnych. Może wystąpić zaraz po porodzie noworodka. Może to być krwawienie z rozkurczonej macicy, z urazów poporodowych w obrębie kanału rodnego. Tego rodzaju krwawienia, ich obecność jest szybko zauważalna, gdyż są po prostu widoczne. Gorzej jest w sytuacji, kiedy istnieje krwawienie, a my tego na początku nie zauważamy. Tak dzieje się, np. w sytuacji tworzenia się krwiaków o różnej lokalizacji. Po porodzie siłami natury mogą to być, np. krwiaki krocza, natomiast po cięciu cesarskim – krwiaki powłok brzusznych.  Innym powikłaniem jest zakażenie w połogu. Miejscowe zakażenie może objawić się, np. ropieniem rany krocza, po jego uprzednim nacięciu i zszyciu, czy zapaleniem rany powłok po cięciu cesarskim. W niektórych przypadkach proces regionalny może się uogólnić i  rozwinąć w stan septyczny.

Która faza połogu jest najniebezpieczniejsza?

Pierwsze 24 godziny, zwłaszcza jeśli mówimy o ewentualności wystąpienia krwotoku. Większe krwawienia mogą także wystąpić w późniejszym okresie, natomiast zdecydowanie rzadziej. Jeżeli chodzi o inne niebezpieczeństwa, w tym kolejnym etapie połogu, może pojawić się zakrzepica, która jest drugim równie niebezpiecznym powikłaniem. W okresie połogowym krew jest wciąż nadkrzepliwa, wzrasta liczba płytek, występuje wysoki poziom fibrynogenu, co daje skłonność do wywołania zakrzepicy, zwłaszcza po porodach zabiegowych oraz w przypadku występowania u pacjentek  żylaków kończyn dolnych.

Dlaczego żylaki mają wpływ na możliwość pojawienia się zakrzepicy?

Występuje zastój krwi, dodatkowo leżąca pozycja pacjentek, zwłaszcza u osób otyłych, nie wpływa korzystnie na stan układu naczyniowego. Dotyczy to przede wszystkim  położnic po cięciu cesarskim,  po którym uruchomienie jest opóźnione. Do tego dochodzą zmiany w układzie krzepnięcia – wszystko to powoduje zwiększenie ryzyka zakrzepicy.

Co konkretnie bada lekarz po porodzie. Zaczyna od badania łożyska, co ponadto?

Kiedy łożysko się urodzi – bada je lekarz bądź też doświadczona położna i stwierdza, czy jest całe ora,z czy resztki łożyska nie pozostały w jamie macicy. Następnie we wziernikach pochwowych bada i ocenia stan poszczególnych pięter kanału rodnego pod kątem wykrycia ewentualnych urazów.

Jakie to mogą być urazy?

W przypadku pęknięcia szyjki macicy trzeba dokładnie obejrzeć całą szyjkę, sklepienia oraz ściany pochwy i krocze. Tam, gdzie dopatrzymy się jakichś obrażeń, krwawień zakładamy szwy. W trakcie przeprowadzania inspekcji ciągłości kanału rodnego, jeżeli pacjentka jest po cięciu cesarskim, musimy sprawdzić, czy jest zachowana ciągłość blizny po tym cięciu. Zawsze też sprawdzamy, czy mięsień macicy jest obkurczony, twardy oraz czy nie występuje krwawienie. Bada się też, na jakiej wysokości znajduje się macica. Bezpośrednio po porodzie znajduje się najczęściej na wysokości pępka.

Jakie zadania w tym okresie stoją po stronie świeżo upieczonej mamy?

Przede wszystkim powinna obserwować, czy nie krwawi. Czy nie czuje parcia na odbytnicę, gdyż to może być pierwszy objaw tworzącego się krwiaka krocza. W kolejnych dobach połogu powinno się obserwować, jaka jest wydzielina z pochwy, czyli tzw. odchody połogowe. Zwykle przez pierwsze pięć dni są to odchody krwiste,  rana położyskowa ulega procesowi gojenia, a z jamy macicy wydalane zostają resztki zmienionej błony śluzowej (doczesnej), które mieszają się z wydzieliną śluzową i surowiczą. Z krwistych odchody przyjmują barwę brunatnawą, surowiczą. Po 10 dniach stają się śluzowe, a zanikają ostatecznie w 3.-4. tygodniu połogu. W połogu należy zwrócić uwagę na ewentualne pojawienie się obrzęku kończyny dolnej i /lub  pojawienie się bolesności w przebiegu naczyń, gdyż może to być objaw powstającej zakrzepicy w układzie żylnym.

Skąd kobieta ma wiedzieć, że wydzieliny poporodowe w tej pierwszej fazie zawierają normalną ilość krwi, a skąd – że ma do czynienia z krwotokiem?

Krwotok z dróg rodnych w połogu, czyli utrata dużej objętości krwi krążącej w krótkim okresie czasu (500 ml lub więcej), może się zdarzyć w 1., rzadziej w 2. tygodniu połogu. Sytuacja taka na szczęście jest rzadka, powstaje wówczas, gdy mięsień macicy ulegnie rozkurczeniu, a  najczęstszą przyczyną jest pozostawienie w jamie macicy resztek łożyska. Gdy wystąpi krwotok w połogu to natychmiast trzeba się zgłosić do szpitala. Natomiast w przypadku, gdy odchody w połogu stają się uciążliwe, obfite, przedłużają się i są zbyt długo krwiste, należy się skontaktować z lekarzem  prowadzącym.

A jak często kobieta w trakcie połogu powinna się badać?

Jeśli połóg ma przebieg fizjologiczny, to pierwsze badanie ginekologiczne powinno mieć miejsce nie wcześniej niż w 6. tygodniu po porodzie. W tym czasie powinna przede wszystkim zajmować się dzieckiem. Przecież każda wizyta zwiększa ryzyko infekcji. Kobieta w połogu powinna być szczególnie chroniona, gdyż w każdej chwili może dojść do zakażenia narządu rodnego.

Czy pacjentka ma badać jakieś inne ewentualne niepokojące objawy?

Powinna sprawdzać temperaturę ciała. Pilnować stanu gruczołów sutkowych, aby nie doprowadzić do zastoju pokarmu, co w efekcie prowadzić może do powstania ropnia gruczołu sutkowego.  Na drodze zakażenia wstępującego dojść może także do groźnego powikłania, jakim jest połogowe zapalenie błony śluzowej macicy.  Najbardziej zaznaczonym objawem klinicznym jest silny ból w dole brzucha oraz szybko postępująca gorączka do 39 st. C. Macica jest powiększona, miękka i bolesna, a odchody brunatne, o nieprzyjemnym zapachu. Niepokojącym objawem w pierwszych dobach połogu jest zatrzymanie odchodów w jamie macicy. Co w efekcie może spowodować krwawienie i zapalenie narządu rodnego.

Czy pacjentka  w tym czasie, w okresie połogu, powinna stosować jakąś specjalną dietę?

Spożywane przez karmiącą pokarmy i płyny muszą być dopasowane do potrzeb zdrowotnych jej organizmu, jak i jej karmionego dziecka. Dieta powinna być  urozmaicona,  lekkostrawna, niezbyt ostra, powinna być bogata w białko zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Nie wolno zapominać o spożywaniu ryb, zarówno słodkowodnych, jak i morskich. Bogata w warzywa i owoce. Karmiąca powinna  pić wodę mineralną, soki, kompoty w ilości ok. 2,5  litrów  na dobę.

Kiedy pacjentka powinna zacząć się ruszać?

Jak najwcześniej. Powinna starać się wstawać – także po cięciu cesarskim. Trzeba przełamać strach, pierwszy krok natychmiast wywołuje chęć stawiania kolejnych. Na pewno w pierwszej dobie po porodzie nie powinno się wstawać gwałtownie, ale etapowo, gdyż może dojść do zapaści ortostatycznej (omdlenia). Pamiętajmy, że jest to pierwsza doba adaptacji do powrotu do warunków ogólnoustrojowych sprzed ciąży.

Jak wygląda połóg po cięciu cesarskim? Czy jest on cięższy w przebiegu, niż w przypadku naturalnego? Proces gojenia trwa dłużej?

Zacznę od tego, że cięcie cesarskie jest „plagą” naszych czasów. W okresie ostatnich 30 lat procentowy udział ukończenia porodu drogą cięcia cesarskiego wzrósł z kilkunastu, do nawet kilkudziesięciu procent. Większa liczba operacji, to większe zagrożenie wystąpienia powikłań śród- i pooperacyjnych. W połogu po cięciu cesarskim ryzyko wystąpienia stanów gorączkowych, zapalenia rany pooperacyjnej, zakrzepicy jest kilkunastokrotnie wyższe niż po porodzie siłami natury.

Kiedy kobieta może wrócić do życia intymnego?

Powrót do funkcji seksualnej jest sprawą indywidualną. Zwykle pacjentka czuje, kiedy ten moment nadchodzi, ale może on bardzo długo się nie pojawiać w ogóle. Nawet przez cały okres karmienia. Ważna jest pierwsza – po porodzie – wizyta u ginekologa, czyli najwcześniej po 6 tygodniach. To wtedy lekarz zbada pacjentkę i orzeknie, że wszystko prawidłowo się zagoiło i że można podjąć życie seksualne.

Kiedy pojawia się pierwsza miesiączka?

Pierwsze cykle miesiączkowe występują przed upływem 3 miesięcy u 1/3 kobiet karmiących. W tym czasie u ponad 90 proc. kobiet niekarmiących pojawia się miesiączka. Są to najczęściej cykle bezowulacyjne.

Kiedy z kolei wraca płodność?

Trudne pytanie, gdy dotyczy karmiących. U kobiet niekarmiących jajniki podejmują swoją czynność w 6 tygodni po porodzie. Kiedy pacjentka karmi piersią powinna być teoretycznie bezpłodna, obserwuje się słabe dojrzewanie pęcherzyków Graffa, z reguły nieprowadzące do jajeczkowania. Owulacyjne pęcherzyki Graffa dojrzewają dopiero po okresie karmienia. Z doświadczenia wiemy jednak, że zdarzają się pacjentki, które w okresie karmienia i jeszcze przed powrotem miesiączki zachodzą w ciążę.

Kiedy kobieta powinna zacząć myśleć o powrocie do swojej kobiecości, do normalnego życia sprzed ciąży?

Moje pacjentki w tych pierwszych tygodniach po porodzie myślą przede wszystkim o dziecku, a nie o powrocie do kobiecości oraz życia seksualnego. Obserwuję wśród nich ogromne zaangażowanie i chęć karmienia oraz całkowitego oddania się dziecku. Kobiecość natomiast przychodzi we właściwym momencie, regulowanym przez naturę.

Dziękuję za rozmowę.

Rozmawiała Gabriela Jatkowska