Guzki krwawnicze (potocznie żylaki odbytu, hemoroidy) to grupy naczyń krwionośnych, głównie żył, zlokalizowanych w odbycie każdego zdrowego człowieka, przypominają poduszki. Wypełniając się krwią, pomagają w kontrolowaniu procesu oddawania kału (wypróżnienia). O chorobie mówimy w przypadku, gdy stają się one nadmiernie powiększone i przemieszczają się poza odbyt. Objawem są krwawienia podczas i po wypróżnieniu o różnym nasileniu. Do tego dochodzi świąd i pieczenie w okolicy odbytu oraz w niektórych przypadkach dolegliwości bólowe i uczucie niepełnego wypróżnienia.
Dlaczego hemoroidy pojawiają się w ciąży?
Ze względu na wstydliwy charakter dolegliwości wiele kobiet ukrywa objawy żylaków i nie szuka pomocy lekarskiej. Z tego powodu nie znamy w pełni skali tego zjawiska. Szacuje się, że około połowy przyszłych mam skarży się na żylaki odbytu, pojawiające się w ciąży lub krótko po jej rozwiązaniu. Za ich pojawieniem się stoją przede wszystkim zmiany zachodzące w organizmie kobiety podczas ciąży. Wysoki poziom progesteronu sprawia, że żyły są bardziej podatne na rozszerzanie. Zwiększa się ilość krążącej krwi, a jej odpływ żyłami z dolnych części ciała jest utrudniony przez powiększającą się macicę. Ponieważ progesteron zwalnia także motorykę jelit, powodując zaparcia, wzmożone parcie podczas oddawania stolca dodatkowo uwypukla na zewnątrz osłabione już żyły. Także parcie podczas porodu może odpowiadać za późniejsze problemy z hemoroidami.
Nie oznacza to, że u każdej kobiety muszą się pojawić dolegliwości typowe dla żylaków odbytu. Nasilenie powyższych procesów jest sprawą indywidualną i zależy także od stylu życia ciężarnych. Składa się na to sposób odżywiania, bądź wykonywana praca. Wpływ hormonów na powstawanie hemoroidów powoduje, że zwykle utrzymują się one do czasu ustania zmian hormonalnych typowych dla okresu ciąży, połogu i karmienia piersią. Nie dotyczy to tych przypadków, w których ciąża zaostrzyła już istniejące hemoroidy, bądź uczyniła je objawowymi. Ponieważ opisane wyżej zmiany są naturalnym zjawiskiem podczas ciąży, każda kolejna ciąża stwarza takie samo ryzyko pojawienia się guzków krwawniczych.
Hemoroidy – objawy
Ze względu na stopień nasilenia dolegliwości, guzki krwawnicze dzielimy na cztery grupy:
• Grupa I: po wypróżnieniu zauważa się na kale albo papierze toaletowym smużki żywoczerwonej krwi. Od pojedynczych kropel do dużych plamek. Nie towarzyszą temu żadne dolegliwości bólowe. Zwykle takie epizody pojawiają się po silnym parciu, lub kiedy kał jest twardej konsystencji.
• Grupa II: w czasie wypróżnienia hemoroidy wysuwają się poza odbyt. Przypominają wyglądem małe guzki, wystające z odbytu w kolumnach, które samoistnie wracają po defekacji. Towarzyszą temu objawy z grupy I.
• Grupa III: wysunięte hemoroidy wymagają odprowadzenia ręką. Często występuje pieczenie i świąd w okolicy odbytu.
• Grupa IV: hemoroidy nie mogą zostać łatwo odprowadzone do kanału odbytu. Pojawia się stan zapalny (obrzęk okolicy odbytu), pieczenie, świąd oraz brudzenie bielizny, związane z utrudnieniem pełnego kontrolowania oddawania kału. Jeśli w wypadłym guzku zakrzepnie krew, sprawia on silne dolegliwości bólowe i zwykle wymaga interwencji lekarskiej.
III i IV stadia wymagają zazwyczaj leczenia operacyjnego. Natomiast we wcześniejszych etapach możliwe jest leczenie zachowawcze. Choć nie zawsze prowadzi ono do wyleczenia, na długie lata może wyzwolić od objawów. Różnica w nasileniu dolegliwości między kolejnymi stadiami hemoroidów jest wystarczająco du.ża, by warto było stosować się do profilaktyki i leczenia już na samym początku ich wystąpienia.
Profilaktyka i leczenie zachowawcze
Profilaktyka żylaków odbytu skupia się na zapobieganiu zaparciom, jako jednej z głównych i modyfikowalnych przyczyn hemoroidów. Zaleca się, aby młode mamy spożywały posiłki bogate w błonnik. Może to być razowe pieczywo, duże ilości owoców (morele, śliwki, wiśnie, brzoskwinie – świeże lub suszone) . Ważne, by piły płyny w ilości, co najmniej 8 szklanek dziennie (np. soku ze śliwek, który wpływa stymulująco na pracę jelit, ale nie soku z jabłek, który działa odwrotnie). Powyższa dieta powoduje, że kał jest uformowany, ale miękkiej konsystencji. Łatwo przechodzi przez jelita i nie wymaga silnego parcia podczas wypróżnienia.
Ciągłe stosowanie się do powyższych wskazówek powoduje też unormowanie się procesu defekacji, czego rezultatem są regularne wypróżnienia. Nie należy też odkładać defekacji, gdy już pojawi się potrzeba oraz przeć podczas samego procesu oddawania stolca. Do wycierania, zamiast papieru toaletowego lepiej używać specjalnych delikatniejszych ściereczek (także nawilżonych), które mniej podrażniają wrażliwy już region.
Codzienne ćwiczenia fizyczne nie tylko aktywizują pracę jelit, ale też wpłyną na inne układy. Poprawią ogólne samopoczucie i stan zdrowia kobiety. Przy tej okazji należy też przestrzec przed stosowaniem ziół bądź leków wpływających na pracę jelit. Większość z nich jest przeciwskazana w ciąży, a to, co spożywa ciężarna, dociera też do jej dziecka. Dobrze jest też wykonywać ćwiczenia przeznaczone na okolice mięśni pochwy i krocza – mięśni Kegla. Można je wykonywać w dowolnym miejscu. Skutkują lepszym krążeniem krwi w okolicy odbytu oraz wzmocnieniem mięśni krocza, co ułatwia także gojenie się ran po porodzie.
Hemoroidy – jak sobie pomóc
W przypadku ciężkich zaparć można rozważyć obniżenie suplementacji żelaza lub stosowanie od 4. miesiąca ciąży laktulozy, która powoduje uwodnienie kału. W celu złagodzenia objawów żylaków dostępne są maści, żele oraz czopki. Powinny być one stosowane jedynie w okresie zaostrzenia się objawów hemoroidów i zwykle nie dłużej niż około tygodnia.
• Leki zawierające sterydy (maści i czopki) – działają przeciwzapalnie, przeciwświądowo, a ich dodatkowe składniki zmniejszają dolegliwości bólowe. Uwaga: nie stosować dłużej niż 7dni
• Leki zawierające tribenozyd i lignokainę (maści i czopki) – zmniejszają obrzęk, wzmacniają ściany naczyń krwionośnych oraz działają przeciwbólowo.
• Leki zawierające diosminę i hesperydynę (tabletki) – wzmacniają napięcie ścian naczyń krwionośnych. Zwiększają przepływ krwi przez żyły, regulują przepuszczalność ścian naczyń, działają przeciw obrzękowo. Nie wykazano złego wpływu na dziecko podczas ciąży, ale nie zaleca się stosowania podczas karmienia piersią.
• Dostępne są też nasiadówki z kory dębu, ale w letniej, a nie w gorącej wodzie. Nie należy ich jednak stosować w okresie poporodowym, gdyż mogą prowadzić do rozpuszczenia się szwów, założonych po przecięciu krocza.
• Okłady z lodu na podrażnioną okolicę zmniejszają obrzęk i dolegliwości bólowe.
Dlaczego warto się zbadać?
Większość z tych metod prowadzi w krótkim czasie do ustąpienia objawów – od bólu do krwawienia włącznie. Nie należy jednak rezygnować z wizyty u lekarza, która pozwoli nie tylko prawidłowo ocenić stadium hemoroidów i dobrać najwłaściwsze leczenie, ale też zbadać rejon odbytu i postawić właściwą diagnozę. Badanie per rectum, choć uznawane przez pacjentów za niemiłe doświadczenie, jest podstawowym badaniem w diagnozowaniu zmian okolicy odbytu. Przeprowadzone w odpowiednim dla pacjentki otoczeniu, zapewniającym komfort i bezpieczeństwo, prowadzi do szybkiej oceny stanu odbytnicy, a w przypadku wątpliwości jest podstawą do skierowania na specjalistyczne badania jak anoskopia i rektoskopia (wziernikowanie odbytu lub odbytnicy), bądź kolonoskopia (badanie całego jelita grubego).
Ponieważ krwawiącym hemoroidom w 25% przypadków współtowarzyszą inne patologiczne zmiany zlokalizowane w ich sąsiedztwie, żaden incydent krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego nie może zostać zlekceważony i leczony bez wykonania odpowiednich badań w celu wykluczenia bardziej niebezpiecznych chorób jak rak jelita grubego.
Profilaktyka i łagodzenie objawów:
Źródła błonnika w codziennej diecie:
• Pieczywo zbożowe: razowe żytnie, mieszane lub graham, otręby pszenne, kasze: jęczmienna, gryczana i brązowy ryż, płatki zbożowe (pszenne, owsiane, kukurydziane, muesli);
• Owoce i orzechy: jeżyny, porzeczki, maliny, rodzynki, morele, figi i śliwki suszone, wszystkie orzechy, migdały, ziarna maku, lnu, słonecznika;
• Warzywa: zielony groszek, fasola, seler, marchew, kapusta, kukurydza, soja, suszone warzywa strączkowe, ziemniaki;
Napoje:
• Co najmniej 6-8 szklanek dziennie
• Sok ze śliwek
• Alkohol w jakiejkolwiek formie zakazany
Styl życia:
• Unikanie dźwigania ciężkich przedmiotów
• Bez długiego przesiadywania
• Ćwiczenia fizyczne ogólnorozwojowe, w tym także ćwiczenia mięśni Kegla
Zwyczaje podczas toalety:
• Natychmiastowe wypróżnienia, jeśli czuje się już potrzebę
• Nie przedłużanie defekacji
• Brak nadmiernego parcia
• Uważać na zbyt dokładne i niedelikatne wycieranie okolicy odbytu