Atopowe zapalenie skóry u dzieci

A skoro tak, to musimy się liczyć z faktem częstych wizyt w poradniach pediatrycznych i/lub dermatologicznych. To również potrzeba hospitalizacji w przypadkach niepoddających się leczeniu ambulatoryjnemu. Również w przypadkach powikłanych wtórnym nadkażeniem, a także wtedy, gdy trzeba pomóc rodzicom zrozumieć problem dziecka atopowego i nauczyć ich właściwej pielęgnacji skóry.

Początki choroby

Pierwsze objawy AZS (atopowe zapalenie skóry) pojawiają się często między 3. a 6. miesiącem życia dziecka. Na ogół nie rozwija się ono wcześniej. Noworodek i młode niemowlę jest pod wpływem androgenów ciążowych matki. Ma dobrze rozwinięte gruczoły łojowe produkujące naturalną natłustkę (w tym okresie może natomiast rozwinąć się łojotokowe zapalenie skóry typu niemowlęcego). Dopiero po fizjologicznym zaniku gruczołów łojowych dochodzić może do rozwoju AZS.

W postaci niemowlęcej choroba obejmuje twarz (jest ona najbardziej wystawiona na wysuszające działanie powietrza oraz kontakt z alergenami i innymi czynnikami środowiskowymi), wyprostne powierzchnie kończyn i tułów. Zmiany mają charakter symetryczny. Bardzo charakterystyczną cechą niepowikłanego AZS jest niezajmowanie okolicy pieluszkowej. Wynika to w sposób naturalny z dobrego uwodnienia tej okolicy (dziecko oddaje mocz kilkanaście razy na dobę) i okluzji ceratowej. Tak więc po rozebraniu dziecka możemy zobaczyć charakterystyczny obrazek. Cała skóra jest zaczerwieniona, łuszcząca się, podrapana, z obecnością nadżerek i wysięku. Z drugiej strony obszar majteczkowy wolny jest od zmian. Oczywiście w przypadkach powikłanych wtórnym nadkażeniem drożdżakowym, bakteryjnym lub zmianami o charakterze wyprysku kontaktowego czy alergicznego zmiany chorobowe obejmą również tę okolicę.

Czy atopowe zapalenie skóry mija?

Skóra dziecka jest nieco inaczej zbudowana niż dorosłych. Jest cieńsza, ma cieńszą warstwę ziarnistą, ma bardziej powierzchownie położone naczynia krwionośne, nie posiada gruczołów łojowych. Zatem łatwiej o wyparowanie wody z powierzchni i wysuszenie. Skóra jako narząd ma też u dzieci większą powierzchnię w stosunku do masy ciała. Zatem im młodsze dziecko tym jest bardziej narażone na szkodliwe działanie czynników fizykalnych i innych. Wraz ze wzrostem i rozwojem dziecka zmiany zaczynają się ograniczać do miejsc typowych dla fazy dziecięcej AZS (4. do 10.r.ż.). Ograniczone, rumieniowe, łuszczące się, zliszajowaciałe ogniska rozmieszczone są u chorych symetrycznie na skórze nadgarstków, zgięć łokciowych, zgięć podkolanowych, kostek kończyn dolnych, a czasami także w okolicy szyi i pod pośladkami. U około 75% dzieci następuje poprawa. Być może związana z przestrojeniem hormonalnym w okresie dojrzewania oraz wzmożona produkcja łoju. U pozostałych może dochodzić do rozwoju przewlekłej postaci schorzenia typu dorosłego.

Jeśli dziecko przestanie demonstrować objawy chorobowe, to jednak zawsze należy pamiętać o dysfunkcji skóry. A w okresie wyboru zawodu wybierać takie, które nie wiążą się z częstym myciem rąk i pracą ze środkami chemicznymi. Jest to profilaktyka pierwotna wyprysku ze zużycia i wyprysku alergicznego kontaktowego.

Atopowe zapalenie skóry – Objawy

Obserwując naturalny przebieg AZS (atopowe zapalenie skóry) lekarze/ naukowcy odkryli wiele cech wspólnych dla tej choroby. Usystematyzowano je w tzw. cechy Hanifina i Rajki (cechy małe i duże). Stanowią one wartość diagnostyczną i prognostyczną. Nie wszystkie one występują u wszystkich chorych. Są też cechy nieujęte w systematyce, a dość często występujące u dzieci atopowych, jak np. pęknięcie pod płatkami usznymi.

Świąd

Cechą występującą zawsze, jest świąd nasilający się w nocy, który wyzwala odruch drapania. Już młode niemowlę 3-4 miesięczne, które jeszcze nie ma skoordynowanych ruchów kończyn, drapie się jak może, tj. leżąc na pleckach, wygina się na boki. Starsze niemowlę w sposób celowany drapie się już wszędzie, gdzie tylko może dotknąć skórę swoimi rączkami. Staje się to przyczyną bezsennych lub źle przespanych nocy i próbą walki rodziców o niedrapanie się przez dzieci.

Jeśli kogoś ugryzł komar i po takim jednym ukąszeniu drapie się on w sposób nieopanowany, to wyobrazić sobie można łatwo skórę dziecka (jakby ukąsiło je sto, a nawet więcej komarów naraz). Porównać można wtedy stan skóry do pola ornego – bruzdy, bruzdy, bruzdy, czyli przeczosy, nadżerki i wysięk. To stanowi doskonałe warunki do wtórnych nadkażeń zwłaszcza Gronkowcem złocistym (mówimy wtedy o zliszajcowaceniu zmian). Bakterie produkują enzymy, które działają na tkanki zakażone, te wyzwalają mediatory zapalne. I tak cały czas na okrągło – tzw. błędne koło atopowe.

Suchość

Skóra atopowa to skóra sucha. Jedną z przyczyn świądu jest również suchość skóry. Nadmierna suchość skóry u dzieci z AZS (atopowe zapalenie skóry)jest spowodowana niedoborem i innym składem lipidów tworzących płaszcz lipidowy oraz obniżoną zdolnością do wiązania i zatrzymywania wody w naskórku. Skórę dziecka zdrowego można porównać do bawełnianej koszulki zanurzonej w wodzie. Skórę dziecka z AZS można porównać do koszulki powieszonej na sznurku na wietrze i słońcu. Tylko że koszulka ma zdolność retrakcji (może się skurczyć) a skóra nie, więc musi pęknąć. A jak pęka, to tworzą się szczeliny (stąd obecność w początkowej fazie zapalenia ognisk rumieniowych i rumieniowo-złuszczających). Potem na skutek drapania dołączają się do tego obrazu przeczosy i nadżerki.

Atopowe zapalenie skóry – Jedzenie

Właśnie suche, przegrzane powietrze jest jednym z czynników wyzwalających lub zaostrzających AZS. Obserwujemy to w okresie grzejnym, tzw. kaloryferowym. Wtedy dziecko długo (bo prawie 24 godziny na dobę i przez kilka miesięcy – na ogół od października do kwietnia) przebywa w suchych przegrzanych pomieszczeniach naszych mieszkań. Dochodzi do tego spadek w tej porze roku produkcji ceramidów w naskórku, które są jednym z głównych czynników nawilżających skórę. To również wzrost infekcji, które sprzyjają pogorszeniu stanu skóry. Są oczywiście inne czynniki wyzwalające lub pogarszające stan skóry. To stres, szczepienia ochronne, ząbkowanie oraz święta własne (urodziny, imieniny) i kalendarzowe, w czasie których dzieci spożywają niekontrolowaną, zbyt dużą ilość pokarmów zaostrzających AZS (kakao, czekolada, orzechy, owoce cytrusowe).

Inne pokarmy, o których wiemy, że mogą zaostrzyć zmiany chorobowe, to mleko słodkie, pomidory, truskawki i poziomki, bakłażany, ryby i owoce morza, ciasto drożdżowe, kiszonki (ogórki, kapusta, barszcz biały). Nie oznacza to, że z diety dziecka trzeba wyeliminować wszystkie wymienione. Na ogół zarówno rodzice, jak i dzieci wiedzą doskonale, co im szkodzi. W tym przypadku trzeba zachować złoty umiar.

A niemowlęta najlepiej karmić pokarmem gatunkowo swoistym, czyli mlekiem matki.

Kąpiele

Wśród czynników zaostrzających AZS należy wymienić zbyt częstą kąpiel i środki używane do mycia oraz pielęgnacji niemowląt i dzieci (perfumowane, o nieodpowiednim pH). Noworodków, niemowląt i dzieci nie należy myć częściej niż 2-3 razy w tygodniu.
Otóż na powierzchni skóry znajduje się tzw. kwaśny płaszcz wodno-lipidowy. Stanowi on barierę ochronną, zabezpieczającą z jednej strony przed wpływem czynników zewnętrznych, z drugiej zaś – przed nadmierną utratą wody przez skórę. Z punktu widzenia fizyczno-chemicznego jest on układem bipolarnych cząsteczek wody i lipidów. Rozpuszczalnikiem dla lipidów są mydła i detergenty, rozpuszczalnikiem dla wody jest sama woda. Dlatego nie zaleca się częstego mycia dzieci chorych na AZS, aby nie doszło do nadmiernego wypłukania cząstek z ochronnego płaszcza. Z tego powodu nie zaleca się długich i gorących kąpieli.

Wymywanie składników ochronnego płaszcza wodno-lipidowego odbywa się na podobnej zasadzie, jak w reklamie telewizyjnej, gdy widzimy, że kropla detergentu pada na brudną powierzchnię talerza czy patelni i zmywa wszystko z powierzchni. Z własnego doświadczenia wiemy też, że lepiej się zmywa w wodzie gorącej. Toteż dla przeprowadzenia zabiegów higienicznych u dzieci z AZS zaleca się krótki, letni prysznic z użyciem syndetów (mydła są zasadowe; zasada plus kwas daje reakcję zobojętnienia, a w przypadku skóry wrażliwej reakcję podrażnienia).

Co do  emolientów (środków nawilżająco-natłuszczających, przywracających właściwe funkcje skórze) używanych do kąpieli – jak sama nazwa wskazuje, są one dodatkiem do kąpieli, a więc należy je traktować wyłącznie jako dodatek. Można przyrównać je do korali przy sukni kobiety lub krawata do garnituru mężczyzny. Zasadnicze musi być jednak ubranie. Pamiętać przy tym należy o odpowiedniej częstotliwości natłuszczania lub nawilżania dostosowanej do potrzeb suchej skóry, aby nie wyschła ona w okresie między „smarowaniami” na przysłowiowy suchy pieprz. Niektóre dzieci wymagają natłuszczania 1 raz na dobę, ale są i takie, które wymagają natłuszczania 3-4 razy na dobę.

Otoczenie

Z innych czynników zaostrzających AZS wymienić należy czynniki mechaniczne i alergizujące. To źle dobrane kocyki, materace itp., z którymi zwłaszcza młode niemowlę ze względu na ułożenie twarzy na boczku ma długotrwały kontakt. To też ubranka wykonane z materiałów drażniących czy to ze względu na rodzaj dzianiny/ tkaniny, czy też zawartość barwników (zwłaszcza czarnego). Zaleca się ubranka bawełniane z delikatnej, miękkiej dzianiny w jasnych kolorach. Można również kupić jeszcze delikatniejsze, a dostępne już na rynku polskim ubranka jedwabne. Nie zaleca się noszenia ozdób wykonanych z dodatkiem niklu i kobaltu, bo te mogą stać się przyczyną wyprysku kontaktowego, alergicznego.

Atopowe zapalenie skóry – Normalne życie

Na temat AZS napisano bardzo dużo i słusznie. Skóra jest największym organem człowieka, a jej choroby spędzają z powiek sen wielu rodzicom i dzieciom, toteż pamiętać należy, że jeśli zapewni się odpowiednie warunki dla utrzymania skóry dziecka z AZS w dobrostanie, to może ono normalnie funkcjonować w rodzinie i grupie rówieśniczej bez potrzeby eliminowania z życia „fajnych” pozycji, jaką jest np. korzystanie z basenu, sportu wyczynowego itp.

U podstaw działania profilaktycznego (ale także leczniczego) leży odpowiednia edukacja prozdrowotna ze szczególnym uwzględnieniem właściwego nawilżenia/ natłuszczenia skóry. Tylko wtedy kiedy płaszcz jest cały, jest on również ładny, a przecież tylko taki chcemy nosić.